Art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych /Dz.U. 2000 nr 14 poz. 176, nr 22 poz. 270, nr 60 poz. 703, nr 70 poz. 816, nr 104 poz. 1104, nr 117 poz. 1228 i nr 122 poz. 1324, 2001 nr 4 poz. 27, nr 8 poz. 64, nr 52 poz. 539, nr 73 poz. 764, nr 74 poz. 784, nr 88 poz. 961, nr 89 poz. 968, nr 102 poz. 1117, nr 106 poz. 1150, nr 110 poz. 1190, nr 125 poz. 1363 i 1370 i nr 134 poz. 1509, 2002 nr 19 poz. 199, nr 25 poz. 253, nr 74 poz. 676, nr 78 poz. 715, nr 89 poz. 804, nr 135 poz. 1146, nr 141 poz. 1182, nr 169 poz. 1384, nr 181 poz. 1515, nr 200 poz. 1679 i nr 240 poz. 2058, 2003 nr 7 poz. 79, nr 45 poz. 391, nr 65 poz. 595, nr 84 poz. 774, nr 90 poz. 844, nr 96 poz. 874, nr 122 poz. 1143, nr 135 poz. 1268, nr 137 poz. 1302, nr 166 poz. 1608, nr 202 poz. 1956, nr 222 poz. 2201, nr 223 poz. 2217 i nr 228 poz. 2255 oraz 2004 nr 29 poz. 257 i nr 54 poz. 535/ w zakresie, w jakim pozbawia prawa do określenia wysokości podatku łącznie od sumy dochodów małżonków, między którymi istniała wspólność majątkowa: a/ podatnika, który zawarł związek małżeński przed początkiem roku podatkowego, a którego małżonek zmarł w trakcie roku podatkowego; b/ podatnika, który pozostawał w związku małżeńskim przez cały rok podatkowy, a którego małżonek zmarł po upływie roku podatkowego nie złożywszy wspólnego zeznania rocznego, jest niezgodny z art. 2, art. 18 i art. 71 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Zdaniem Trybunału jedynym spójnym z Konstytucją sposobem, w jaki możliwe jest usunięcie niekonstytucyjności wskazanego w sentencji zakresu art. 6 ust. 2 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, jest przyznanie owdowiałym podatnikom prawa do ustalania podatku według metody określonej w tym przepisie.
Trybunał Konstytucyjny po rozpoznaniu, z udziałem wnioskodawcy oraz Sejmu i Prokuratora Generalnego, na rozprawie, wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich o zbadanie zgodności:
art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych /Dz.U. 2000 nr 14 poz. 176 ze zm./ w zakresie, w jakim określona w nim metoda preferencyjnego obliczania podatku od skumulowanych dochodów małżonków wyklucza jej stosowanie wobec:
- podatników, których małżonkowie zmarli w ciągu r. podatkowego,
- podatników, których małżonkowie zmarli po upływie r. podatkowego lecz przed upływem terminu do złożenia zeznań /30 kwietnia każdego roku/ i nie zdołali podpisać przed śmiercią zeznania podatkowego,
z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej i wynikającą z niej zasadę zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, czyli art. 2 Konstytucji oraz zasadą ochrony i opieki Rzeczypospolitej Polskiej nad małżeństwem i rodziną czyli art. 18 i art. 71 ust. 1 Konstytucji,
orzeka:
I 1. Rzecznik Praw Obywatelskich w skierowanym do Trybunału Konstytucyjnego wniosku z 18 marca 2003 r. zarzucił, że wyłączenie stosowania metody preferencyjnego obliczania podatku od skumulowanych dochodów małżonków wobec podatników, których małżonkowie zmarli w ciągu r. podatkowego oraz podatników, których małżonkowie zmarli po upływie r. podatkowego, lecz przed upływem terminu do złożenia zeznań i nie zdołali podpisać przed śmiercią zeznania podatkowego - co wynika z art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych /Dz.U. 2000 nr 14 poz. 176 ze zm./ - narusza zasadę demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej i wynikającą z niej zasadę zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, czyli art. 2 Konstytucji oraz konstytucyjne zasady ochrony i opieki Rzeczypospolitej Polskiej nad małżeństwem i rodziną, czyli art. 18 i 71 ust. 1 Konstytucji.
1.1. Dokonawszy szczegółowej analizy treści art. 6 ust. 2 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, wnioskodawca przypomniał, iż możliwość łącznego opodatkowania małżonków istnieje od chwili wprowadzenia powszechnego systemu opodatkowania dochodów ludności /1992/, zaś warunki, od których spełnienia jest ona uzależniona - w zasadzie niezmienione. Jednak od wejścia w życie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych podatnicy kierowali do Rzecznika Praw Obywatelskich skargi, wskazując na istotne wady rozwiązania przyjętego w art. 6 ust. 2.
Podobne zastrzeżenia kierowali samotni rodzice, którzy - w związku z wymogiem wychowywania dziecka przez cały rok podatkowy - pozbawieni byli do końca 1996 r. możliwości opodatkowania na zasadach przewidzianych w art. 6 ust. 4 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, jeżeli w czasie r. dziecko urodziło się lub ukończyło 18 lat. Rzecznik przypomniał swoje ówczesne wystąpienia do Ministra Finansów, w których postulował umożliwienie małżonkom, których związek trwał niepełny rok podatkowy i osobom samotnie wychowującym dzieci tylko przez część roku, obliczania podatku na zasadach przewidzianych w art. 6 ust. 2 i 4 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych proporcjonalnie do liczby miesięcy, w których spełniali wymagane warunki, zaś osobom owdowiałym po upływie roku - obliczania podatku według zasad przewidzianych dla małżonków.
Wnioskodawca przytoczył podniesione przez Ministra Finansów argumenty uzasadniające odrzucenie postulatów Rzecznika Praw Obywatelskich, jednak zauważył, iż ostatecznie w stosunku do osób samotnie wychowujących dzieci ustawodawca wprowadził zmianę uwzględniającą interes tej kategorii podatników.
Rzecznik przedstawił praktyczne konsekwencje zachowania wobec małżonków warunku pozostawania w związku małżeńskim przez cały rok, przy jednoczesnym zniesieniu wobec osób samotnie wychowujących dzieci wymogu wychowywania ich przez cały rok podatkowy.