Świadczenia z art. 83 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych /Dz.U. nr 162 poz. 1118 ze zm./ nie mają charakteru roszczeniowego, a ich przyznanie w drodze wyjątku zostało pozostawione uznaniu Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Analizowany przepis ustanawia przesłanki warunkujące przyznanie świadczenia w drodze wyjątku, które wyznaczają jednocześnie granice uznania administracyjnego i jego kontroli.
Przyznanie świadczenia w drodze wyjątku wymaga łącznego spełnienia wszystkich przesłanek.
Naczelny Sąd Administracyjny po rozpoznaniu sprawy ze skargi Agnieszki J. na decyzję Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w W. z dnia 20 czerwca 2002 r. (...) w przedmiocie przyznania świadczenia w drodze wyjątku - oddala skargę.
Decyzją z dnia 20 czerwca 2002 r. (...) Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w W. utrzymał w mocy swoją wcześniejszą decyzję z dnia 11 maja 2002 (...), którą odmówił przyznania Agnieszce J. renty rodzinnej w drodze wyjątku.
W uzasadnieniu decyzji Prezes Zakładu Ubezpieczeń wskazał na treść artykułu 83 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych /Dz.U. nr 162 poz. 1118 ze zm./ zgodnie z którym przyznanie świadczenia jest możliwe, jeżeli ubiegający się o nie spełnia łącznie następujące warunki:
- jest lub był osobą ubezpieczoną lub jest członkiem rodziny pozostałym po ubezpieczonym
- nie spełnia warunków ustawowych do uzyskania świadczeń wskutek szczególnych okoliczności
- nie może podjąć pracy ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek
- nie ma niezbędnych środków utrzymania.
Po ponownym rozpatrzeniu wniosku Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych stwierdził, iż skarżąca jest osobą pełnoletnią, zdolną do pracy, a studia zaoczne nie stanowią żadnej przeszkody w podjęciu zatrudnienia. Fakt utraty prawa do ustawowej renty rodzinnej nie jest spowodowany żadną szczególną okolicznością lecz wiekiem skarżącej, która w dniu 31 lipca 2002 r. ukończyła 25 lat. Wskazywana przez skarżącą trudna sytuacja materialna nie jest dostateczną przesłanką do przyznania świadczenia, a poza tym trudno przyjąć by osobie studiującej w systemie płatnych studiów zaocznych brak było niezbędnych środków utrzymania.
Powyższa decyzja stała się przedmiotem skargi Agnieszki J. do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Skarżąca podała, że do końca studiów pozostał jej okres około sześciu miesięcy. Całość kosztów związanych z nauką pokrywa jej ojciec, a jego sytuacja materialna jest trudna. Przyznanie renty w drodze wyjątku pozwoliłoby ukończyć studia i zdobyć wykształcenie, które w przyszłości ułatwi znalezienie pracy.
W odpowiedzi na skargę Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wniósł o jej oddalenie.
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Skarga nie zasługuje na uwzględnienie.
Materialnoprawną podstawą zaskarżonej decyzji jest przepis art. 83 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych /Dz.U. nr 162 poz. 1118 ze zm./, zgodnie z którym ubezpieczonym oraz pozostałym po nim członkom rodziny, którzy wskutek szczególnych okoliczności nie spełniają warunków wymaganych w ustawie do uzyskania prawa do emerytury lub renty, nie mogą ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek podjąć pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym i nie mają niezbędnych środków utrzymania. Prezes Zakładu może przyznać w drodze wyjątku świadczenie w wysokości nieprzekraczającej odpowiednich świadczeń przewidzianych w ustawie.
Powyższy przepis stanowi regulację szczególną umożliwiającą uzyskanie świadczenia odpowiadającego świadczeniu ubezpieczeniowemu przez osoby, które nie spełniają warunków do uzyskania świadczeń w trybie zwykłym przewidzianych wskazaną wyżej ustawą. Świadczenia z art. 83 ust. 1 ustawy nie mają charakteru roszczeniowego, a ich przyznanie w drodze wyjątku zostało pozostawione uznaniu Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Pozostawienie tego uprawnienia uznaniowej decyzji Prezesa ZUS nie oznacza, braku kontroli w tym względzie, gdyż analizowany przepis ustanawia przesłanki warunkujące przyznanie świadczenia w drodze wyjątku, które wyznaczają jednocześnie granice uznania administracyjnego i jego kontroli. Dał temu wyraz Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 16 marca 2000 r. w sprawie II SA 2453/99 /Prawo Pracy 2000 nr 6 str. 41/. Do powyższego należy dodać, iż redakcja cytowanego wyżej przepisu jednoznacznie wskazuje, iż przyznanie świadczenia w drodze wyjątku wymaga łącznego spełnienia wszystkich przesłanek.
W rozpoznawanej sprawie przepis art. 83 ust. 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych /Dz.U. nr 162 poz. 1118 ze zm./ nie mógł być skutecznie zastosowany, gdyż z ustaleń poczynionych przez organ administracyjny wynika, że skarżąca nie jest całkowicie niezdolna do pracy, studiuje w systemie zaocznym co oczywiście nie uniemożliwia podjęcia pracy, a odpłatność tego systemu kształcenia przeczy twierdzeniom skarżącej, iż nie posiada niezbędnych środków utrzymania. W tych okolicznościach przyznanie renty oznaczałoby wyjście poza warunki określone dyspozycją art. 83 ust. 1 ustawy.
Z tych względów na podstawie art. 27 ust. 1 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym /Dz.U. nr 74 poz. 368 ze zm./ orzeczono jak wyżej.