1. Osiągnięcie przez podatnika rzeczywistych obrotów i dochodów odbiegających od przyjętych w kalkulacji ryczałtu winno być w normalnych warunkach uznane za zdarzenie mieszczące się w granicach ryzyka związanego z tą konstrukcją prawną i nie stwarzające podstawy do wzruszenia decyzji o przyznaniu ryczałtu i ustaleniu jego wysokości przez organ administracji.
2. W sytuacjach wyjątkowych dopuszczalne jest na podstawie art. 161 Kpa uchylenie ostatecznej decyzji o przyznaniu ryczałtu umownego i ustaleniu jego wysokości, jeżeli w inny sposób nie można zapobiec poważnym szkodom dla Skarbu Państwa, a materiał dowodowy sprawy zasadnie wskazuje, że chodzi o szkodę poważną i wynikającą z rażących różnic podstaw opodatkowania i wysokości podatku, znacznie przekraczających granicę normalnego ryzyka, zakładanego przy tej formie opodatkowania.
Naczelny Sąd Administracyjny oddalił na podstawie art. 207 par. 5 Kpa skargę Teresy M. na decyzję Ministra Finansów z dnia 20 października 1982 r. w przedmiocie pozbawienia uprawnień do opłacania podatku obrotowego i dochodowego w formie ryczałtu umownego.
Teresa M., prowadząca zakład gastronomiczny III kategorii, złożyła wniosek o opodatkowanie w 1981 r. w formie ryczałtu umownego, deklarując przewidywany obrót roczny w wysokości 858.000 zł, w związku z czym Naczelnik Gminy Z. przyznał jej ryczałt, ustalając jego wysokość na 87.000 zł rocznie od obrotu 1.322.000 zł i dochodu wyliczonego przy zastosowaniu normy zysku netto 12 procent.
W wyniku kontroli przeprowadzonej przez Okręgowy Zarząd Dochodów Państwa i Kontroli Finansowej w Łodzi ustalono, że koszt własny zakupionych i sprzedanych napojów alkoholowych w 1981 r. wyniósł 3.024.616 zł, a po doliczeniu marży gastronomicznej i uwzględnieniu stanu końcowego obrót ze sprzedaży tych napojów kształtował się w granicach 4,5 mln zł. Biorąc pod uwagę, że podstawy opodatkowania przyjęte do ustalenia ryczałtu na 1981 r. zostały znacznie zaniżone, Prezydent Miasta Łodzi, decyzją z dnia 31 sierpnia 19821 r., uchylił decyzję organu podatkowego I instancji w sprawie przyznania Teresie M. ryczałtu umownego. Jako podstawę prawną decyzji powołano art. 161 Kpa z uzasadnieniem, że Skarb Państwa narażony został na poważne szkody.
Od decyzji Prezydenta Miasta Łodzi Teresa M. odwołała się do Ministra Finansów, który decyzją z dnia 20 października 1982 r. nr PO3/9-8211-493/82 odwołanie załatwił odmownie, podzielając pogląd Prezydenta Miasta Łodzi, że przez znaczne zaniżenie podstaw opodatkowania do wyliczenia ryczałtu Skarb Państwa narażony został na poważne szkody.
Decyzję Ministra Finansów Teresa M. zaskarżyła do Naczelnego Sądu Administracyjnego, zarzucając, że narusza ona przepisy art. 161 Kpa oraz przepisy rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 31 stycznia 1977 r. w sprawie zryczałtowania podatków obrotowego i dochodowego od niektórych grup podatników /Dz.U. nr 5 poz. 24 ze zm./. Skarżąca podniosła, że nawet osiągnięcie wyższych obrotów od przyjętych dla ustalenia ryczałtu nie uzasadniało tezy, że powstały poważne szkody dla gospodarki narodowej lub ważnych interesów Państwa. Nadto zaskarżona decyzja zupełnie pomija przepisy powołanego rozporządzenia Ministra Finansów, które wyraźnie określa wypadki, w jakich podatnika można pozbawić ryczałtu, tymczasem w tej sprawie żaden z tych wypadków nie wystąpił. Uproszczona forma opodatkowania, jaką jest ryczałt umowny, z istoty swej zakłada dwustronne ryzyko, przy czym gdyby skarżąca nie osiągnęła takich rozmiarów działalności, jakie zakładano przy kalkulacji ryczałtu, to ryzyko poniosłaby wyłącznie ona.
Należy nadmienić, że w wyniku uchylenia decyzji o przyznaniu ryczałtu organ I instancji dokonał wymiaru podatków na zasadach ogólnych, przyjmując obrót za 1981 r. w kwocie 11.287.500 zł i dochód według zysku netto 12 procent, wobec czego ustalone przez organ I instancji podatki za 1981 r. wynoszą łącznie 1.730.400 zł.
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Zgodnie z przepisami kodeksu postępowania administracyjnego przedmiotem sądowej kontroli decyzji administracyjnych jest ich zgodność z przepisami prawa. Z tego punktu widzenia więc należało ocenić dopuszczalność uchylenia w tej sprawie na podstawie art. 161 par. 2 Kpa ostatecznej decyzji organu podatkowego I instancji, przyznającej ryczałt umowny.