Okoliczność, że skazanie za określone przestępstwo uległo zatarciu /art. 110 i następne Kk/, nie wyłącza możliwości oceny zachowania się osoby, w stosunku do której zatarcie nastąpiło, celem ustalenia, czy spełnia ona warunki z ustawy z dnia 26 maja 1982 r. o szczególnych uprawnieniach kombatantów /Dz.U. nr 16 poz. 122/ do uzyskania świadczeń w tej ustawie przewidzianych.
Sąd Najwyższy w sprawie ze skargi Stanisława K. na decyzję Zarządu Głównego Związku Bojowników o Wolność i Demokrację z dnia 5 lutego 1984 r. w przedmiocie odmowy wydania zaświadczenia stwierdzającego uprawnienia kombatanckie po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie postanowieniem z dnia 2 lipca 1984 r. II SA 664/84 do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 Kpc:
Czy osobie, której skazanie przez Sąd Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uległo zatarciu z mocy prawa /art. 111 par. 1 i par. 4 Kk/, można odmówić wydania zaświadczenia stwierdzającego uprawnienia do świadczeń określonych w ustawie z dnia 26 maja 1982 r. o szczególnych uprawnieniach kombatantów /Dz.U. nr 16 poz. 122/, przy powołaniu się na fakt skazania jako przyczyny tej odmowy?
udzielił następującej odpowiedzi:
Przedstawione przez Naczelny Sąd Administracyjny w trybie art. 391 Kpc w związku z art. 211 Kpa budzące poważne wątpliwości zagadnienie prawne wyłoniło się na tle następującego stanu faktycznego: Zarząd Główny ZBoWiD decyzją z dnia 5 lutego 1984 r. utrzymał w mocy decyzję Zarządu Wojewódzkiego ZBoWiD w K. z dnia 8 lutego 1983 r. odmawiającą przyjęcia Stanisława K. w poczet członków Związku oraz wydania zaświadczenia stwierdzającego uprawnienia do świadczeń określonych ustawą z dnia 26 maja 1982 r. o szczególnych uprawnieniach kombatantów. Uzasadniając swoją decyzję Zarząd Główny wskazał, że Stanisław K. jako członek ruchu oporu uczestniczył w morderstwie członka AL, w związku z czym nie odpowiada warunkom członka ZBoWiD, co wynikać ma z wykładni do niektórych przepisów regulaminu weryfikacyjnego ZBoWiD.
W skardze do Naczelnego Sądu Administracyjnego Stanisław K., powołując się na swoją działalność w ruchu oporu od marca 1942 r. do wyzwolenia, a także na rzetelną i uczciwą pracę zawodową w Polsce Ludowej, zakwestionował decyzję Zarządu Głównego ZBoWiD odmawiającą wydania mu zaświadczenia kombatanckiego - jako krzywdzącą i niesłuszną. Podniósł, że jego skazanie w 1950 r. zostało zatarte, co potwierdza znajdujące się w aktach zaświadczenie Centralnego Rejestru Skazanych, sam wyrok zaś świadczy o niewielkim udziale w czynach objętych aktem oskarżenia.
W związku z rozpatrywaniem powyższej skargi Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu nasunęło się budzące poważne wątpliwości zagadnienie prawne, sprowadzające się do pytania, czy na gruncie przepisów obowiązujących ustaw oraz statutu ZBoWiD organy Związku mogły odmówić wydania przedmiotowego zaświadczenia, powołując się na skazanie skarżącego, które z mocy prawa uległo zatarciu w 1974 r.
Przed przystąpieniem do rozważań nad przedstawionym zagadnieniem należy na wstępie wyjaśnić, jaki jest charakter orzeczeń wydawanych przez organy Związku Bojowników o Wolność i Demokrację na podstawie przepisów ustawy z dnia 26 maja 1982 r. o szczególnych uprawnieniach kombatantów /Dz.U. nr 16 poz. 122/ oraz czy orzeczenia te mogą być zaskarżone do sądu administracyjnego z powodu ich niezgodności z prawem.
Powołana wyżej ustawa, przyznając określone uprawnienia kombatantom, np. uprawnienia pracownicze osób pozostających w zatrudnieniu, uprawnienia emerytalne, ochronę zdrowia oraz inne uprawnienia socjalne, powierzyła Związkowi Bojowników o Wolność i Demokrację orzekanie o spełnianiu przez poszczególne osoby warunków do uzyskania tych uprawnień. Stosownie do art. 3 ustawy w sprawach tych orzeka Związek, przy czym orzeczenia wydane w tych sprawach stanowią podstawę do przyznania świadczeń, a także innych uprawnień przewidzianych w ustawie. Równocześnie ustawa upoważniła Zarząd Główny Związku Bojowników o Wolność i Demokrację do określenia organów Związku właściwych do orzekania w tych sprawach oraz tryb postępowania. Według obowiązującego regulaminu weryfikacyjnego orzeczenia w sprawach uprawnień wydaje Okręgowa Komisja Weryfikacyjna, odwołanie zaś od orzeczenia tej Komisji rozpoznaje Główna Komisja Weryfikacyjna. Przedstawione zasady wskazują, że ustawodawca powierzył Związkowi Bojowników o Wolność i Demokrację podejmowanie decyzji w sprawach dotyczących przyznawania określonym w ustawie osobom szczególnych świadczeń i uprawnień, które w normalnym trybie postępowania wydają organy administracji państwowej. Wydane więc przez organy Związku orzeczenia należy uznać za decyzje, o których mowa w art. 1 par. 2 pkt 2 Kpa, a więc decyzje o charakterze administracyjnym wydane przez organizację społeczną powołaną z mocy prawa do orzekania w sprawach indywidualnych.