Szeroko ujęta w przepisie art. 31 ustawy z dnia 19 grudnia 1980 r. o zobowiązaniach podatkowych /Dz.U. 1993 nr 108 poz. 486 ze zm./ kategoria "wypadków społecznie uzasadnionych" pozwala na zaliczenie do niej również takich sytuacji, gdy uiszczenie całej, czy nawet częściowej zaległości podatkowej przez podatnika nie jest do pogodzenia z elementarnymi zasadami sprawiedliwości w państwie prawa, jakim jest Rzeczpospolita Polska.
Naczelny Sąd Administracyjny po rozpoznaniu sprawy ze skargi Haliny P., Piotra P. i Wojciecha P. /"O" - Sp. cywilna w E./ na decyzję Izby Skarbowej w S. z dnia 11 marca 1996 r., (...) w przedmiocie odmowy umorzenia podatku od towarów i usług za okres 5 lipca 1993 r. - 31 grudnia 1993 r. - uchyla zaskarżoną decyzję; (...).
Halina P. prowadziła od 1986 r. do dnia 4 lipca 1993 r. samodzielnie działalność gospodarczą pod firmą PHU "O" z siedzibą w E. W dniu 5 lipca 1993 r. została zawarta umowa spółki cywilnej pomiędzy Haliną P., P. A. P. i W. A. P. Spółka ta zarejestrowała się pod starą nazwą PHU "O" i od 5 lipca 1993 r. prowadziła sprzedaż w punktach prowadzonych do tego dnia samodzielnie przez Halinę P. W dniu wejścia w życie ustawy z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług Halina P. sporządziła spis z natury posiadanych towarów, których wartość została ustalona na kwotę 1.941.145.000 zł /przed denominacją/. Towary te wniosła jako swój wkład do nowopowstałej spółki.
Spółka cywilna w okresie od 5 lipca do końca 1993 r. sprzedawała zapasy towarów wniesionych przez Halinę P., ewidencjonując je jako sprzedaż zwolnioną od podatku od towarów i usług, opodatkowaną podatkiem obrotowym, korzystając z przepisu art. 33 wymienionej wyżej ustawy. Tytułem podatku obrotowego od tej sprzedaży zadeklarowała w deklaracjach TOT-2 i zapłaciła kwotę 19.470.000 złotych.
W wyniku kontroli skarbowej zostało zakwestionowane uprawnienie spółki do zwolnienia sprzedaży zapasów od podatku od towarów i usług, bowiem spółka nie spełniła warunku określonego w art. 53 ust. 3 ustawy, to jest nie prowadziła działalności w ciągu 3 miesięcy przed wejściem w życie ustawy. Na skutek żądania skierowania sprawy na drogę postępowania podatkowego zostało wszczęte takie postępowanie. W jego wyniku Urząd Skarbowy w E. wydał decyzję z dnia 10 grudnia 1994 r. ustalającą należne od spółki "O" kwoty podatku od towarów i usług za kolejne miesiące od lipca do grudnia 1993 r. Za podstawę tego ustalenia Urząd przyjął obrót zaewidencjonowany dla celów podatku obrotowego i w ten sposób obliczył należny podatek. Uznał on bowiem, iż spółka nabywając towary Haliny P. w drodze wkładu a nie zakupu już w dacie obowiązywania ustawy z dnia 8 stycznia 1993 r. i nie prowadząc działalności w okresie 3 miesięcy przed wejściem w życie tej ustawy nie nabyła prawa do zwolnienia o podatku od towarów i usług z mocy art. 53 tej ustawy. Decyzja ustaliła łączne zobowiązanie podatkowe z tytułu podatku od towarów i usług za omawiany okres w kwocie wyższej od deklarowanej przez podatników o 56.644.000 zł. Na poczet tej kwoty zaliczono bezpodstawnie uiszczony podatek obrotowy w kwocie 19.470.000 zł.
Wymieniona decyzja została uchylona decyzją Izby Skarbowej w S. z dnia 28 marca 1995 r., która stwierdziła, iż organ I instancji nie rozpoznał wniosku podatniczki z dnia 16 listopada 1994 r. o zaniechanie wymiaru i poboru podatku VAT za okres lipiec - grudzień 1993 r.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy Urząd Skarbowy w E. wydał w dniu 13 listopada 1995 r. decyzję określającą spółce "O" podatek od towarów i usług za okres lipiec - grudzień 1993 r. na podobnej zasadzie jak decyzja z dnia 10 grudnia 1994 r. Decyzja ta uprawomocniła się wobec spóźnienia się wspólników przy wniesieniu od niej odwołania.
Decyzją z dnia 20 grudnia 1995 r. Urząd Skarbowy w E. odmówił spółce "O" umorzenia zaległości podatkowej w podatku od towarów i usług za okres 5 lipca - 31 grudnia 1993 r. od sprzedaży towarów wymienionych w remanencie z dnia 4 lipca 1993 r. Z wnioskiem o zaniechanie wymiaru i poboru spółka wystąpiła pismem z 16 listopada 1994 r. i Urząd uznał, iż wobec upływu terminu płatności zobowiązania wniosek ten podlegał rozpoznaniu jako żądanie umorzenia zaległości podatkowej na podstawie art. 31 ustawy z dnia 19 grudnia 1980 r. o zobowiązaniach podatkowych. Urząd Skarbowy nie znalazł żadnych podstaw do uwzględnienia tego wniosku. W szczególności stwierdził, iż za jego uwzględnieniem nie może przemawiać bardzo dobra sytuacja materialna wspólników opodatkowanej spółki.