Art. 6 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu /Dz.U. nr 155 poz. 1016 ze zm./ stanowi normę materialnoprawną wymagającą konkretyzacji w formie decyzji administracyjnej, w trybie unormowanym przepisami Kodeksu postępowania administracyjnego. Art. 6 nie daje podstawy do urzędowego potwierdzenia faktu lub stanu prawnego /art. 217 par. 2 Kpa/ ale jest władczym orzeczeniem o przyznaniu statusu osoby pokrzywdzonej.
Wystawione zaświadczenie, że wnioskodawca nie jest pokrzywdzonym w rozumieniu art. 6 powołanej ustawy jest rozstrzygnięciem sprawy, a zatem spełnia wszystkie elementy decyzji administracyjnej, a zatem podlega kontroli sądu administracyjnego. Nadanie czynności organu władczo rozstrzygającej o statusie prawnym osoby jako osoby pokrzywdzonej nazwy zaświadczenia nie może stanowić podstawy do oceny charakteru prawnego czynności. Elementy konstytutywne czynności prawnej organu, jak jednolicie przyjmuje się w doktrynie i orzecznictwie, do których zalicza się podjęcie czynności przez organ wykonujący administrację publiczną, oznaczenie adresata, rozstrzygnięcie i podpis, jest podstawą do zakwalifikowania czynności do decyzji administracyjnej.
Naczelny Sąd Administracyjny po rozpoznaniu w dniu 23 lutego 2005 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej Rzecznik Praw Obywatelskich od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 22 kwietnia 2004 r. II SA 4182/03 w sprawie ze skargi A. M. K. na: 1/ zaświadczenie Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu z dnia 2 lipca 2003 r. (...) w przedmiocie braku statusu osoby pokrzywdzonej 2/ postanowienie Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu z dnia 22 października 2003 r. (...) w przedmiocie odmowy wydania zaświadczenia potwierdzającego status osoby pokrzywdzonej - uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania WSA w Warszawie.
A. M. K. zwrócił się w dniu 14 lutego 2001 r. do Instytutu Pamięci Narodowej z wnioskiem o udostępnienie mu jako pokrzywdzonemu dokumentów na podstawie przepisów ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu /Dz.U. nr 155 poz. 1016 ze zm./.
W wyniku przeszukiwań przeprowadzonych w zasobie archiwalnym Instytutu ustalono, że nazwisko wnioskodawcy figuruje jedynie w kartotece paszportowej i w zasobie Instytutu znajdują się akta paszportowe (...). Nie ma w nich żadnych danych, że organy bezpieczeństwa państwa zbierały w toku czynności operacyjno-rozpoznawczych informacje o wnioskodawcy.
Z tego względu w dniu 2 lipca 2003 r. wydano zaświadczenie (...), iż Antoni K. nie jest pokrzywdzonym w rozumieniu art. 6 ustawy o IPN.
Pismem z dnia 10 lipca 2003 r. wnioskodawca wyraził swoje oburzenie odnośnie stwierdzenia, że nie jest pokrzywdzonym, żądając jednocześnie ponownego wypowiedzenia IPN w tej sprawie.
Zostało to potraktowane jako żądanie wydania zaświadczenia określonej treści. Postanowieniem z dnia 6 sierpnia 2003 r. (...) Prezes Instytutu (...) odmówił wydania zaświadczenia, że wnioskodawca jest pokrzywdzonym w rozumieniu art. 6 ustawy o IPN. W uzasadnieniu wyjaśniono, że nie odnaleziono w zbiorach Instytutu dokumentów świadczących o okolicznościach, o których mowa w art. 6 ustawy. Jako podstawę rozstrzygnięcia wskazano art. 6 ust. 1 ustawy.
W dniu 14 sierpnia 2003 r. Antoni K. złożył zażalenie zarzucając, że Instytut nie ma prawa orzekać, że dana osoba nie jest pokrzywdzoną, może jedynie stwierdzić, że nie posiada aktualnie takiej dokumentacji, która by o tym świadczyła.
W dniu 22 października 2003 r. Prezes Instytutu postanowieniem (...) utrzymał w mocy zaskarżone orzeczenie o odmowie wydania zaświadczenia potwierdzającego, że Antoni K. jest osobą pokrzywdzoną w rozumieniu art. 6 ustawy o IPN. W uzasadnieniu wyjaśnił, że pojęcie pokrzywdzonego na tle ustawy o IPN ma węższe znaczenie. Oznacza osobę, o której organy bezpieczeństwa państwa gromadziły informację na podstawie celowo zbieranych danych i która nie została następnie pracownikiem lub funkcjonariuszem czy współpracownikiem tych organów. Instytut bada wówczas jedynie swój zasób archiwalny i na tej podstawie wydaje zaświadczenie.
Ponieważ wnioskodawca zwrócił się o wydanie zaświadczenia innej treści, jedynym sposobem załatwienia wniosku było postanowienie o jego odmowie.
W dniu 5 listopada 2003 r. Antoni K. złożył skargę na to postanowienie do Naczelnego Sądu Administracyjnego, skarżąc zwłaszcza krzywdzące dla niego zaświadczenie, stwierdzające, iż nie jest osobą pokrzywdzoną. W uzasadnieniu podniósł, że wypełniając formularz wniosku zwracał się wyłącznie o udostępnienie dokumentów MO i SB gromadzonych w PRL w związku z jego działalnością opozycyjną. IPN nie odnalazł jego akt, gdyż prawdopodobnie zostały zniszczone. Jednak bezzasadnie przysłał mu zaświadczenie, iż nie jest osobą pokrzywdzoną. Uważa, że jeżeli IPN nie posiada dokumentów, to nie może niczego orzekać ani poświadczać. Czuje się pokrzywdzony i obrażony, gdyż taka treść zaświadczenia może sugerować, że wymyślił sobie własne krzywdy. Uważa, że zaświadczenie, iż wnioskodawca nie jest osobą pokrzywdzoną może być wydane tylko wówczas, gdy zgodnie z art. 6 ust. 3 był następnie funkcjonariuszem, pracownikiem lub współpracownikiem SB. Jego sprawa może mieć szerszy zasięg, gdyż podobna praktyka dotyczy innych osób. Skargę kieruje więc przeciwko postanowieniu i zaświadczeniu. Skarżący dołączył przy tym pismo Rzecznika z 29 października 2003 r., skierowane do Prezesa IPN krytykujące podobną praktykę.