Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w składzie następującym: Przewodniczący sędzia WSA Anita Wielopolska, Sędziowie sędzia WSA Łukasz Krzycki, sędzia WSA Wanda Zielińska-Baran (spr.), Protokolant ref. Marika Bibrowska, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 19 czerwca 2018 r. sprawy ze skargi P. W. na decyzję Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu z dnia [...] stycznia 2018 r. nr [...] w przedmiocie odmowy stwierdzenia nieważności decyzji 1. uchyla zaskarżoną decyzję i poprzedzającą ją decyzję Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu z dnia [...] listopada 2017 r. nr [...] 2. zasądza od Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu na rzecz skarżącego P. W. kwotę 697 (sześćset dziewięćdziesiąt siedem) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania sądowego.
Prezes Instytutu Pamięci Narodowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu decyzją z dnia [...] stycznia 2018 r., nr [...], po rozpatrzeniu wniosku P. W. o ponowne rozpatrzenie sprawy, utrzymał w mocy decyzję własną nr [...] z dnia [...] listopada 2017 r. o odmowie stwierdzenia nieważności decyzji Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu z dnia [...] października 2006 r. nr [...] o odmowie potwierdzenia, że P. W. został odebrany rodzicom w celu poddania eksterminacji lub w celu przymusowego wynarodowienia, tj. okoliczności o których mowa w art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz. U. z 2016 r., poz. 1255 z późn. zm.).
W uzasadnieniu decyzji podano, iż pismem z dnia 3 sierpnia 2017 r. P. W. wniósł o stwierdzenie nieważności decyzji Prezesa IPN z dnia [...] października 2006 r., nr [...], o odmowie potwierdzenia, że został on odebrany rodzicom w celu poddania eksterminacji lub w celu przymusowego wynarodowienia. W uzasadnieniu wniosku pełnomocnik strony wskazał, że wykładnia art. 4 ust. 2 ustawy o kombatantach jest rażąco błędna, co doprowadziło do wydania decyzji nr [...] z rażącym naruszeniem prawa w rozumieniu art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a. Podniesiono, że P. W. jako dziecko pochodzenia [...] z mocy ówczesnego prawa i polityki władz [...] był osobą przeznaczoną do eksterminacji. Powyższe potwierdza wyrok NSA z dnia 24 maja 2017 r., sygn. akt II OSK 2433/15, w którym Sąd wskazał, że "pozostawienie dziecka [...] w warunkach ciągłego terroru nie może być ocenione inaczej niż jako działanie w celu poddania eksterminacji w rozumieniu art. 4 ust. 2 ustawy o kombatantach. Oznacza to, że decyzja Prezesa IPN nr [...] z dnia [...] października 2006 r. została wydana z rażącym naruszeniem prawa, co uzasadnia złożenie wniosku o stwierdzenie jej nieważności. Postanowieniem nr [...] z dnia [...] października 2017 r. Stowarzyszenie "[...]" w Polsce zostało dopuszczone do udziału na prawach strony w tym postępowaniu administracyjnym. Po rozpatrzeniu wniosku organ decyzją nr [...] z dnia [...] listopada 2017 r. odmówił stwierdzenia nieważności decyzji Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu z dnia [...] października 2006 r. nr [...] o odmowie potwierdzenia, że P. W. s. P., ur. [...] marca 1937 r. został odebrany rodzicom w celu poddania eksterminacji lub w celu przymusowego wynarodowienia tj. okoliczności o których mowa w art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz. U. z 2016 r., poz. 1255 z późn. zm.) zwanej dalej "ustawą o kombatantach". Organ za niezasadny uznał zarzut, że doszło do rażącego naruszenia przepisów art. 4 ust. 2 ustawy o kombatantach wskutek uznania, że oddanie wnioskodawcy z inicjatywy rodziców zaufanej osobie tj. [...] lekarzowi J. N., celem ratowania życia nie stanowiło odebrania dziecka w celu poddania go eksterminacji, o którym mowa w art. 4 ust. 2 ustawy o kombatantach. Organ wskazał, że zgodnie z art. 8 ust. 2 pkt 2 lit. b ustawy o kombatantach Prezes Instytutu Pamięci Narodowej potwierdza okoliczność, iż dana osoba jako dziecko została odebrana rodzicom w celu poddania [...] lub w celu przymusowego wynarodowienia. Jak wskazuje treść art. 4 ust. 2 ustawy o kombatantach, stwierdzenie, czy stan faktyczny sprawy w przypadku określonej osoby wypełnia znamiona tego przepisu zależy od ustalenia zaistnienia dwóch przesłanek, a mianowicie, czy nastąpiło odebranie dziecka rodzicom, jak również czy po odebraniu dziecka rodzicom podjęto wobec niego działania zmierzające do jego wynarodowienia lub eksterminacji. Wydanie pozytywnego rozstrzygnięcia w sprawie możliwe jest dopiero po ustaleniu, czy wskazane wyżej okoliczności zostały spełnione łącznie. Organ podkreślił, iż bezspornym jest, iż w trakcie II Wojny Światowej osoby pochodzenia [...] stały się ofiarami nasilonych prześladowań ze strony [...] władz państwa [...], których celem była całkowita eksterminacja narodu [...]. Przedmiotem postępowania dotyczącego potwierdzenia okoliczności określonych w art. 4 ust. 2 ustawy o kombatantach są jednakże fakty i zdarzenia, które w przypadku danej osoby rzeczywiście miały miejsce, a nie fakty i zdarzenia, które jedynie mogły zaistnieć. Bezprzedmiotowe jest więc rozważanie w niniejszej decyzji, co stałoby się z wnioskodawcą, gdyby dostał się w ręce [...] jako dziecko pochodzenia [...]. Odnosząc się do zarzutów pełnomocnika strony organ wyjaśnił, że rażące naruszenie prawa w rozumieniu art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a. zachodzi wtedy, gdy treść decyzji pozostaje w wyraźnej i oczywistej sprzeczności z treścią prawa i gdy charakter tego naruszenia powoduje, że owa decyzja nie może być akceptowana jako akt wydany przez organ praworządnego państwa. Nie chodzi tu o błędy w wykładni prawa, ale o niedopuszczalne przekroczenie prawa, dodatkowo w sposób jasny i niedwuznaczny. W grupie tej nie mieści się błędna interpretacja przepisów składających się na podstawę prawną czy zastosowanie jednej z możliwych interpretacji przepisów prawa o niejednoznacznej treści (wyrok WSA w Warszawie z dnia 17 maja 2017 r. sygn. akt VI SA/Wa 1945/16). Organ odnosząc się do argumentacji pełnomocnika strony stwierdził, że przy podejmowaniu decyzji w trybie art. 4 ustawy o kombatantach nie jest związany ustaleniami dokonanymi przez Naczelny Sąd Administracyjny w tej sprawie. Wyjaśnił nadto, że NSA w wyroku z dnia 24 maja 2017 r., sygn. akt II OSK 2433/15 nie stwierdził, że WSA w Warszawie, jak i organ orzekający w sprawie spełnienia przez dziecko [...] przesłanek art. 4 ust. 2 ustawy o kombatantach dopuścił się rażącego naruszenia ww. przepisu. NSA wskazał tylko, zarówno organ orzekający w sprawie, jak i Sąd Wojewódzki wadliwie ocenili sytuację, w jakiej znalazł się B.L. na skutek wkroczenia do Polski wojsk [...] [...] i rozpoczęcia na ziemiach okupowanych polityki zagłady i eksterminacji wobec ludności pochodzenia [...], oraz że sytuacja ta nie może być zrównana z hipotezą normy art. 4 ust. 2 ustawy o kombatantach. Organ dodał,, że ważne jest, że NSA w cyt. wyżej wyroku nie odniósł się również do drugiego warunku wymienionego w art. 4 ust. 2 ustawy o kombatantach, a mianowicie do przesłanki "odebrania rodzicom". W sytuacji dziecka omawianego w ww. wyroku, jak i również w sytuacji P. W. nie została spełniona przesłanka odebrania dziecka rodzicom. P. W. wraz z bratem został dobrowolnie oddany przez rodziców w celu ukrycia dzieci przed [...] przez zaufanego [...] lekarza J. N.. Gdyby przyjąć interpretację NSA prezentowaną w cyt. wyroku doszłoby do stwierdzenia, że w okresie gdy P. W. przebywał w szpitalu w [...] pod [...] podlegał jednocześnie eksterminacji. Analogicznie należałoby uznać, że inne dzieci ukrywane przez osoby trzecie, które dla ratowania im w ten sposób życia, niejednokrotnie ryzykowały życiem swoim i swoich najbliższych, również jednocześnie podlegały eksterminacji. Inaczej mówiąc, gdyby okres pobytu w szpitalu lub ukrywania się u osób trzecich zostałby zaliczony do uprawnień kombatanckich jako spełniający przesłanki art. 4 ust. 2 ustawy nasuwałaby się uzasadniona wątpliwość, czy dzieci te nie były eksterminowane przez osoby im pomagające. Organ nie zaprzeczył, że celem polityki prowadzonej przez władze [...] była eksterminacja narodu [...], jednakże ustawodawca w ustawie o kombatantach nie przewidział możliwości Przyznania uprawnień kombatanckich wszystkim dzieciom narodowości [...], które żyły w okresie II wojny światowej. Przepisy ustawy o kombatantach upoważniają Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej jedynie (jeśli chodzi o represje dotyczące okresu II wojny światowej) do orzekania w sprawach spełnienia przez wnioskodawców przesłanek wymienionych w art. 4 ust. 2 ustawy o kombatantach. Jak już wcześniej wskazano przepis art. 4 ust. 2 ustawy o kombatantach wymaga łącznego spełnienia dwóch warunków: przesłanki odebrania dzieci rodzicom i przesłanki odebrania w celu poddania eksterminacji lub przymusowego wynarodowienia. Jak podkreślił organ P. W. został oddzielony od rodziców, ale w celu ratowania jego zdrowia i życia. W ocenie organu dokonana interpretacja art. 4 ust. 2 ustawy o kombatantach, aczkolwiek odmienna od interpretacji przepisu dokonanej przez NSA, nie stanowi rażącego naruszenia tego przepisu, a podjęta na jej podstawie decyzja nie pozostaje w oczywistej sprzeczności z treścią art. 4 ust. 2 ustawy o kombatantach. Organ stwierdził, że nie ma sprzeczności pomiędzy treścią rozstrzygnięcia, a przepisem prawa stanowiącym podstawę prawną decyzji Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej nr [...] z dnia [...] października 2006 r. , tym samym, brak było podstaw do stwierdzenia na podstawie art. 156 k.p.a. nieważności decyzji Prezesa IPN nr [...]. We wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy pełnomocnik P. W. podtrzymał stanowisko zawarte we wniosku inicjującym postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji. Prezes Instytutu Pamięci Narodowej, po rozpatrzeniu wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy, stwierdził, że nie dopatrzył się rażącego naruszenia przepisu art. 4 ust. 2 ustawy o kombatantach w decyzji, o której stwierdzenie nieważności wnioskuje P. W.. Organ podkreślił, iż opierając się na literalno - systemowej wykładni przepisu art. 4 ust. 2 ustawy o kombatantach uznał, że w przypadku P. W. nie został spełniony warunek odebrania rodzicom w celu poddania eksterminacji lub przymusowego wynarodowienia. Organ powołał się stanowisko Naczelnego Sądu Administracyjnego zawarte w wyroku z dnia 25 listopada 2008 r., sygn. akt I OSK 1710/17, wskazujące, że cechą rażącego naruszenia prawa jest to, że treść decyzji pozostaje w wyraźnej sprzeczności z treścią przepisu przez ich proste zestawienie ze sobą, przy czym nie chodzi tu o błędy w wykładni prawa, a o przekroczenie prawa w sposób jasny i niedwuznaczny. W przypadku badania tej przesłanki nieważności decyzji ocena poprawności zastosowania przepisu prawa jest łagodniejsza niż w przypadku oceny dokonywanej w toku instancji. Zagadnienie wykładni prawa jest więc uznawane za uchylające się spod kwalifikacji pod przesłankę rażącego naruszenia prawa, bo taki zarzut można postawić tylko zastosowaniu przepisu, którego treść jest niewątpliwie i jednolicie rozumiana (por. wyrok NSA z 3 sierpnia 2011 r., sygn. akt I OSK 1383/10). Odnosząc się do zarzutów pełnomocnika P. W., że nie uwzględniono orzecznictwa sądowoadministracyjnego, organ wyjaśnił, iż w dacie wydania decyzji, o której stwierdzenie nieważności wnioskował pełnomocnik, istniał tylko przywołany przez pełnomocnika wyrok NSA z 18 kwietnia 1996 r. odnoszący się do sytuacji dzieci [...] w czasie II wojny światowej. Nie można zatem powiedzieć, że w dacie wydania decyzji Prezesa IPN nr [...] z dnia [...] października 2006 r. istniało ugruntowane orzecznictwo dotyczące stosowania art. 4 ust. 2 ustawy o kombatantach dotyczące dzieci [...]. Natomiast istniało szerokie orzecznictwo sądowe dotyczące rozstrzygania wniosków w trybie wspomnianego wyżej przepisu ustawy o kombatantach. W świetle tychże wyroków sądowych dla spełnienia warunków art. 4 ust. 2 ustawy kombatantach konieczne jest spełnienie łączne dwóch przesłanek: odebrania dziecka rodzicom i poddania go działaniom zmierzającym do wynarodowienia lub eksterminacji. Przepis art. 4 ust. 2 ustawy o kombatantach mówi o dzieciach poddawanych określonym represjom bez zróżnicowania ich narodowości.