Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: Sędzia NSA Rafał Stasikowski Sędziowie Sędzia NSA Tamara Dziełakowska (spr.) Sędzia del. WSA Kazimierz Bandarzewski po rozpoznaniu w dniu 13 października 2021 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 16 listopada 2020 r. sygn. akt II SA/Wa 1232/20 w sprawie ze skargi A. I. na decyzję Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia [...] maja 2020 r. nr [...] w przedmiocie odmowy przyznania świadczenia w drodze wyjątku oddala skargę kasacyjną.
Wyrokiem z 16 listopada 2020 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie (sygn. akt II SA/Wa 1232/20) po rozpoznaniu sprawy ze skargi A. I. uchylił decyzję Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z [...] maja 2020 r. w przedmiocie odmowy przyznania świadczenia w drodze wyjątku.
W uzasadnieniu powyższego wyroku Sąd pierwszej instancji wskazał, że decyzją z [...] maja 2020 r. Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na podstawie art. 83 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2020 r. poz. 53) odmówił A. I. przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy w drodze wyjątku. Zdaniem organu w przedmiotowej sprawie świadczenie w drodze wyjątku nie może być przyznane wnioskodawcy, bowiem obecnie przebywa on w domu pomocy społecznej, a zatem ma zapewnione niezbędne środki utrzymania.
Skargę na powyższą decyzję złożył A. I.
W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej oddalenie.
Rozpoznając powyższą skargę, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie podkreślił, że przyznanie świadczenia w drodze wyjątku uzależnione jest od łącznego (kumulatywnego) spełnienia przesłanek określonych w art. 83 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Jedną z nich jest brak "niezbędnych środków utrzymania". Z uwagi na to, że przepisy ustawy nie zdefiniowały tego pojęcia zachodziła konieczność wypracowania przez organy administracji oraz judykaturę sposobu jego rozumienia. Obecnie jednolicie przyjmuje się, że przez "niezbędne" środki utrzymania należy rozumieć kwotę najniższego świadczenia przyznawanego w trybie zwykłym. Podnosi się przy tym, że ocena omawianej przesłanki musi być dokonywana przez pryzmat posiadanych dochodów, bowiem tylko wówczas staje się ona najbardziej obiektywna. Obiektywizmu tej oceny nie zapewniłoby posłużenie się - jako kryterium głównym - wydatkami, chociażby zdeterminowanymi nawet najbardziej uzasadnionymi potrzebami. W konsekwencji, dla oceny przesłanki braku "niezbędnych środków utrzymania" należy porównywać sytuację materialną ubiegającego się o świadczenie z wysokością świadczeń określonych w przepisach jako minimalne - minimalnej emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy i renty rodzinnej.
Wydając zaskarżoną decyzję organ uznał, że skarżący ma zapewnione niezbędne środki utrzymania, bowiem przebywa w domu pomocy społecznej. Stanowiska tego Sąd pierwszej instancji jednak nie zaaprobował, bowiem zostało ono wywiedzione z pominięciem wysokości dochodu skarżącego. Brak jest jakichkolwiek podstaw, by dokonując oceny sytuacji materialnej osoby ubiegającej się o świadczenie w drodze wyjątku, odstępować od zasady, że porównaniu podlega wysokość jej dochodu (z kwotą minimalnego świadczenia przysługującego w trybie zwykłym), z tego tylko względu, że osoba taka przebywa w domu pomocy społecznej. Przyjęcie takiego założenia jest nie tylko nieuprawnione, ale godziłoby również w konstytucyjną zasadę równości. Nie można bowiem zakładać, że niezbędne środki utrzymania osoby przebywającej w domu pomocy społecznej są, czy też powinny być niższe od kwoty najniższego świadczenia w trybie zwykłym, z uwagi na to, że wydatki związane z zapewnieniem całodobowej opieki oraz zaspokajaniem niezbędnych potrzeb bytowych i społecznych jego mieszkańców - stosownie do przepisu art. 58 ust. 1 ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tekst jedn. Dz. U. z 2019 r., poz. 1507 ze zm.) - w całości pokrywa dom pomocy społecznej. Organ zdaje się przy tym mylić pojęcie niezbędnych "środków" utrzymania (użyte na kanwie art. 83 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych) z pojęciem niezbędnych "potrzeb" bytowych i społecznych osoby umieszczonej w domu pomocy społecznej, które zostają tam w całości zaspokojone, czy też z "wydatkami" związanymi z całodobową opieką udzielaną w takiej placówce. W ocenie Sądu miarodajny dla oceny omawianej przesłanki jest wyłącznie dochód wnioskodawcy, a nie jego wydatki determinowane niezbędnymi potrzebami. Taki pogląd dominuje w orzecznictwie.