Fundamentalną zasadą prawa podatkowego w demokratycznym państwie prawnym jest, że zakres przedmiotu opodatkowania musi być precyzyjnie określony w ustawie podatkowej, a interpretacja jej przepisów nie może być rozszerzająca.
W razie wątpliwości co do czasu obowiązywania ustawy należy przyjąć, że każdy przepis normuje przyszłość a nie przeszłość.
W polskim systemie prawnym ustawodawca może /z wyjątkiem prawa karnego/ dokonać regulacji z przełamaniem zasady lex retro non agit, a także ustalić, że od pewnego momentu istniejące skutki prawne zdarzeń zaistniałych przed wejściem w życie nowej ustawy będą regulowane przez tę nową ustawę.
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu sprawy ze skargi Centrali Importowo-Eksportowej (...) na decyzję Izby Skarbowej (...) w przedmiocie wymiaru podatku dochodowego za 1989 r. na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości (...) od wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 17 stycznia 1992 r. III SA 618/91
oddala rewizję nadzwyczajną.
Minister Sprawiedliwości wniósł w dniu 15 lipca 1992 r. rewizję nadzwyczajną od wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 17 stycznia 1992 r. III SA 618/91, wydanego w sprawie ze skargi Centrali Importowo-Eksportowej "I" w W. na decyzję Izby Skarbowej w W. z dnia 18 marca 1991 r. Nr D.O. 732-167/90 w przedmiocie wymiaru podatku dochodowego za 1989 r. Zaskarżonemu wyrokowi rewidujący zarzucił rażące naruszenie art. 5 ust. 3 ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. o podatku dochodowym od osób prawnych /Dz.U. nr 3 poz. 12 ze zm./, wnosząc o jego uchylenie i przekazanie sprawy Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu do ponownego rozpoznania.
Stan faktyczny sprawy przedstawiał się następująco:
Centrala Importowo-Eksportowa "I" rozliczała w roku 1989 podatek dochodowy na podstawie przepisów ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. o podatku dochodowym od osób prawnych /Dz.U. nr 3 poz. 12/. W zeznaniu rocznym za 1989 r. Centrala zadeklarowała podatek dochodowy w kwocie 141.399.777.800 zł, uwzględniając obniżkę wynikającą z zarządzenia nr 16 Ministra Finansów z dnia 28 lutego 1990 r. w sprawie częściowego zaniechania poboru podatku dochodowego z tytułu różnic kursowych /Dz.Urz. MF nr 3 poz. 9/, którą obliczyła od dochodu z tytułu różnic kursowych w kwocie 401.415.618.951 zł. Z załączonego do zeznania wykazu wynikało, iż jest to cała kwota różnic kursowych na dzień 31 grudnia 1989 r. będąca różnicą między wartością walut na koniec roku ustaloną wedle kursu urzędowego z tego dnia a dotychczasowym saldem złotowym figurującym na kontach środków pieniężnych w walutach obcych.
Pierwszy Urząd Skarbowy W.Ś. decyzją z dnia 25 września 1990 r. Nr US I-730/K/507/90 określił należny za 1989 r. podatek w kwocie 200.501.907.100 zł uznając, że dochód z tytułu różnic kursowych, będący podstawą obliczenia podatku, wynosi 105.872.621.600 zł i stanowią go różnice kursowe powstałe w wyniku zmiany kursu walut obcych do waluty polskiej wg stanu środków pieniężnych w walutach obcych na dzień 31 grudnia 1989 r. W wyniku tej decyzji zobowiązanie w podatku dochodowym wzrosło o 59.102.129.300 zł.
Od decyzji powyższej Centrala wniosła w dniu 15 października 1990 r. odwołanie, wnosząc o jej uchylenie, gdyż - zgodnie z jej poglądem - sposób obliczania podatku /ulgi/ jest nieprawidłowy jako opierający się wyłącznie na interpretacji zarządzenia Nr 156 Ministra Finansów podanej w piśmie z dnia 17 kwietnia 1990 r. Nr SP 1e-7006/21/90 skierowanym do Izby Skarbowej /w Opolu/. Izba Skarbowa decyzją z dnia 18 marca 1991 r. Nr DO-732/167/90 utrzymała w mocy zaskarżoną decyzję. Na tę decyzję Izby Skarbowej Centrala wniosła skargę do Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie, zarzucając przede wszystkim rażące naruszenie prawa materialnego, polegające na ustaleniu przedmiotu opodatkowania podatkiem dochodowym nie przewidzianym w cyt. wyżej ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych. Naczelny Sąd Administracyjny zaskarżonym w rewizji nadzwyczajnej wyrokiem decyzję Izby Skarbowej z dnia 18 marca 1991 r. DO-732-167/90 uchylił. Zgodnie z poglądem NSA, leżącym u podstawy powyższego rozstrzygnięcia, aczkolwiek w art. 5 ust. 1 ustawy z 31 stycznia 1989 r. o podatku dochodowym od osób prawnych /Dz.U. nr 3 poz. 12 ze zm./ brak jest wyraźnego stwierdzenia, że opodatkowaniu podatkiem dochodowym podlegają jedynie dochody uzyskane ze źródeł przychodów określonych w ustawie, tak jak to ma miejsce w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 16 grudnia 1972 r. o podatku dochodowym /Dz.U. 1989 nr 27 poz. 147 ze zm./, to z faktu tego nie można wyciągnąć wniosku, że przedmiotem opodatkowania u osób prawnych mógłby być dochód uzyskany ze źródła przychodu nie przewidzianego ustawą. Z art. 5-7 cyt. ustawy wynika, że przedmiotem opodatkowania jest dochód uzyskany w wyniku celowej działalności gospodarczej bądź innej wymienionej w art. 6, w wyniku której osiągnięta została nadwyżka sumy przychodów ze źródła wymienionego w ustawie nad kosztami ich uzyskania. Ponadto będący przedmiotem opodatkowania dochód w zasadzie musi być wartością realną, a nie kalkulacyjną /potencjalną/, za czym przemawia treść art. 7 ustawy. Mając powyższe na uwadze, Sąd uznał, że tzw. różnice kursowe, będące wynikiem wahań kursów złotego do walut obcych, nie były przez obowiązującą w 1989 r. ustawę definiowane jako przychody z wymienionych w ustawie źródeł przychodu. Nie były one bowiem ani wynikiem działalności gospodarczej podatnika, ani też nie mogły być utożsamione z kapitałami pieniężnymi, a także nie pochodziły z "innego źródła", o którym mowa w art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy.