Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie w składzie następującym: Przewodniczący sędzia WSA Beata Jezielska Sędziowie sędzia WSA Marzenna Glabas (spr.) sędzia WSA Piotr Chybicki po rozpoznaniu w trybie uproszczonym w dniu 30 stycznia 2018 roku na posiedzeniu niejawnym sprawy ze skargi Wojewody na bezczynność Burmistrza w wyznaczeniu wykonawcy zastępczego na prowadzenie Środowiskowego Domu I. zobowiązuje Burmistrza - w terminie 30 dni od dnia uprawomocnienia się orzeczenia; do wyznaczenia wykonawcy zastępczego do realizacji zadania zleconego z administracji rządowej polegającego na prowadzeniu Środowiskowego Domu; II. stwierdza, że bezczynność nie miała miejsca z rażącym naruszeniem prawa.
W dniu 3 listopada 2017 r. Wojewoda, na podstawie art. 129 ust. 3 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2017 r. poz. 1769), wniósł do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie skargę na bezczynność Burmistrza w wyznaczeniu wykonawcy zastępczego do realizacji zadania zleconego z zakresu administracji rządowej, polegającego na prowadzeniu Środowiskowego Domu Samopomocy w R.
Skarżący udokumentował, że na skutek kontroli przeprowadzonej w Urzędzie Gminy oraz w Środowiskowym Domu Samopomocy w okresie od 13 lutego do 31 maja 2017 r. przez zespół inspektorów Wydziału Finansów i Kontroli oraz Wydziału Polityki Społecznej Urzędu Wojewódzkiego, stwierdzono nieprawidłowości. Dotyczyły one m.in.:
1) wykorzystania środków publicznych (dotacji celowych) niezgodnie z przeznaczeniem,
2) pobrania dotacji celowej w nadmiernej wysokości,
3) nieprawidłowego gospodarowania składnikami majątkowymi zakupionymi do środowiskowego domu samopomocy (brak możliwości ustalenia kompletności oraz miejsca użytkowania poszczególnych składników, magazynowanie dużej ilości nieoznaczonego sprzętu),
4) dużej skali niegospodarności, w związku z przeznaczeniem dużych kwot na zakupy sprzętu i materiałów wysokiej klasy, znanych marek, z brakiem poszanowania zasady wynikającej z art. 44 ust. 3 pkt 1 ustawy o finansach publicznych, który stanowi, że wydatki publiczne powinny być dokonywane w sposób celowy i oszczędny z zachowaniem zasad: uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów; optymalnego doboru metod i środków służących osiągnięciu założonych celów. Tytułem przykładu skarżący wskazał na wydatki na usługi prawne w kwocie 16.958,16 zł, zakup zestawów upominkowych na kwotę 7.215,18 zł, tankowanie oleju napędowego jednorazowo 300 litrów do samochodu Renault Trafic na kwotę 1.407,00 zł, zakup artykułów do pracowni higieny i urody na kwotę 19.668,30 zł, wynajem samochodów do przewożenia uczestników w kwocie 81.0038,34 zł, pomimo uzyskania dwóch samochodów w użyczenie od Gminy. Wojewoda wskazał, że wielu wątpliwości nie udało się wyjaśnić w toku kontroli, z powodu braku współpracy ze strony podmiotu dotowanego tj. Stowarzyszenia A lub współpracy w bardzo ograniczonym zakresie, polegającej na bezpodstawnej odmowie składania wyjaśnień, utrudnianiu i wydłużaniu czynności kontrolnych, jak również braku możliwości rzetelnego określenia wielkości stwierdzonych nieprawidłowości w odniesieniu do zaangażowanych środków publicznych, z uwagi na dostarczanie kontrolującym przez podmiot dotowany niepełnych danych, wykazów oraz zestawień dotyczących ponoszonych wydatków lub z uwagi na brak ich doręczenia. Zaznaczono, że czynności kontrolne dokonywane były w zgodzie z dyspozycją art. 126 ustawy o pomocy społecznej. Skarżący podniósł, że działalność nadzorcza ma na celu głównie zabezpieczenie przestrzegania prawa, jest wykonywana ex post i połączona z możliwością wydawania wiążących nakazów lub poleceń. Nadzór nie ogranicza się do obserwacji i ustaleń stanu faktycznego, ale łączy się z możliwością stosowania środków nadzoru. Organ nadzorujący, oprócz stwierdzenia faktów i dokonywania ich oceny, również współadministruje oraz odpowiada za wyniki pracy organów podległych nadzorowi. Podkreślono, że na podstawie czynności kontrolnych (wskazanych w art. 126 ustawy o pomocy społecznej), ustalono nieprawidłowości dotyczące wyposażenia, majątku czy zatrudnienia przez prowadzącego ŚDS. Skarżący podał, że występujące nieprawidłowości potwierdziły również inne służby publiczne, które przekazały informacje Wojewodzie celem podjęcia stosownych działań. Skarżący powołał się na: pismo Urzędu Kontroli Skarbowej z października 2016 r. dotyczące śledztwa w zakresie wykorzystania dotacji niezgodnie z przeznaczeniem oraz pobranej w nadmiernej wysokości przez Stowarzyszenie; protokół i zalecenia Regionalnej Izby Obrachunkowej z dnia 20 marca 2017 r., wskazujące na nieprawidłowości w zakresie realizacji zadania, związane z trybem udzielania i rozliczania dotacji oraz zalecenia Prokuratury Regionalnej z 5 maja 2017 r. wskazujące na nieprawidłowe wykonywanie umowy zawartej przez Gminę ze Stowarzyszeniem i brak sanowania stanu niezgodnego z prawem. Zdaniem skarżącego przeprowadzone działania kontrolne i nadzorcze pozwoliły w sposób niebudzący wątpliwości na stwierdzenie wykorzystania dotacji - co najmniej w części - niezgodnie z przeznaczeniem. Skarżący wywiódł, że przy stwierdzeniu, iż środki publiczne wykorzystywane są przez prowadzącego ŚDS na cele inne niż cel udzielenia dotacji, staje się oczywiste, że stan taki miał i w dalszym ciągu ma wpływ na standard usług świadczonych na rzecz usługobiorców ŚDS. Stwierdzono, że przekazywane dotacje powinny być wykorzystywane w taki sposób, aby w jak największym zakresie wpływały na podniesienie standardu świadczonych usług, a nie na inne wydatki, które nie pozostają w bezpośrednim związku ze świadczeniem usług na rzecz osób korzystających ze wsparcia. Dlatego w dniu 31 lipca 2017 r., na podstawie art. 129 ust. 2 ustawy o pomocy społecznej, Wojewoda wezwał Burmistrza do niezwłocznego podjęcia stosownych działań i wskazania wykonawcy, który od 1 października 2017 r. będzie prowadził Środowiskowy Dom Samopomocy. Termin został wyznaczony na 14 dni od otrzymania wezwania, tj. 17 sierpnia 2017 r. Wojewoda wskazał, że Burmistrz w odpowiedzi z dnia 17 sierpnia 2017 r. poinformował, iż niemożliwe jest zastosowanie się do wezwania, podtrzymując swoje stanowisko zawarte w zastrzeżeniach do wystąpienia pokontrolnego, które nie zostały uwzględnione. Skarżący podał, że pismem z dnia 31 sierpnia 2017 r. poinformował Burmistrza, że dotacja na bieżącą działalność placówek prowadzonych przez Stowarzyszenie nie może być nadal przekazywana w celu zapobieżenia dalszym nieprawidłowościom w realizacji zadania zleconego. Wojewoda wskazał, że w odpowiedzi na powyższe, pismem z dnia 7 września 2017 r., Burmistrz uznał wnioski i polecenia Wojewody za przedwczesne i nieuzasadnione, odmawiając podjęcia jakichkolwiek działań. Wojewoda zaakcentował potrzebę ochrony interesów świadczeniobiorców będących osobami w podeszłym wieku, dotkniętymi chorobą Alzheimera, chorobami wieku podeszłego i psychicznymi, dla których tworzy się i utrzymuje środowiskowe domy samopomocy. Podniósł, że przepisy prawa nie mogą funkcjonować w oderwaniu od celu dla jakiego zostały ustanowione. Tym samym, należy uwzględnić, że art. 129 ust. 2 ustawy o pomocy społecznej służy zapewnieniu możliwości realizacji zadania publicznego, finansowanego w całości z budżetu państwa, w sposób dający rękojmię prawidłowego, zgodnego z celem wydatkowania środków, w celu jak najlepszego zaspokojenia potrzeb świadczeniobiorców środowiskowych domów samopomocy oraz zapobieżeniu rażącym zaniedbaniom. W ocenie Wojewody, w sprawie niniejszej mamy do czynienia z niebudzącym wątpliwości, rażąco nieprawidłowym wydatkowaniem środków publicznych. Skarżący wywiódł, że argumenty gminy, iż sprawa wykorzystania dotacji niezgodnie z przeznaczeniem nie przeszła jeszcze toku instancji, w zestawieniu z wynikami kontroli, wskazują na obstrukcję gminy nastawioną jedynie na zabezpieczenie własnych interesów finansowych oraz bezzasadne przedłużanie postępowania. Wojewoda argumentował, że wydatkowanie pieniędzy publicznych na cele niezwiązane z potrzebami pensjonariuszy, tylko na cele własne, przez stowarzyszenie, któremu gmina powierzyła wykonanie zadania, nie pozwala na dalsze utrzymywanie takiego stanu rzeczy. Zauważono, że w myśl art. 126 ustawy finansach publicznych, znaczony charakter środków finansowych przekazywanych w ramach dotacji polega na tym, że środki te mogą być wykorzystane wyłącznie na określony cel. Środki z dotacji przekazane na konto beneficjenta nie uzyskują przymiotu wartości prywatnej, co stwarzałoby możliwość swobodnego nimi dysponowania. Mają one nadal charakter publiczny i w konsekwencji można je wykorzystać jedynie w sposób ściśle określony przez dotującego. Z art. 169 ust. 1 ustawy o finansach publicznych wynika ponadto, że dotacje udzielone z budżetu państwa, wykorzystane niezgodnie z przeznaczeniem, pobrane nienależnie lub w nadmiernej wysokości, podlegają zwrotowi do budżetu. Zwrotowi podlega ta część dotacji, która została wykorzystana niezgodnie z przeznaczeniem, nienależnie udzielona lub pobrana w nadmiernej wysokości (ust. 4). W związku z tym podmiot, który otrzymał dotację winien każdy wydatek powiązać precyzyjnie z celem realizowanego zadania publicznego, a ponadto wydatek ten winien być do tego celu adekwatny. Dotujący jest zobowiązany do kontrolowania wydatkowania przyznanych dotacji, a dotowany jest zobowiązany do przeznaczania otrzymanych dotacji tylko i wyłącznie na zadania określone w umowie o przyznaniu dotacji, co we właściwy sposób winno też być udokumentowane. Wojewoda zważył, że wymagane zasady co do wydatkowania środków uzyskanych z dotacji, nie zostały w sprawie niniejszej zachowane. Reasumując, stwierdził, że zaniechania i bezczynność Burmistrza skutkuje utrzymywaniem nieprawidłowości polegających na wydatkowaniu środków niezgodnie z przeznaczeniem, a co za tym idzie narażaniem na szkodę budżetu państwa. Zdaniem Wojewody powyższe jednoznacznie wskazuje, iż mamy do czynienia z rażącym zaniedbaniem, a także zaniechaniem realizacji obowiązków ustawowych.