Wojewódzki Sąd Administracyjny w Opolu w składzie następującym Przewodniczący Sędzia WSA Daria Sachanbińska Sędziowie Sędzia WSA Grażyna Jeżewska Sędzia WSA Elżbieta Naumowicz - spr. Protokolant st. sekretarz sądowy Grażyna Stykała po rozpoznaniu w Wydziale II na rozprawie w dniu 7 października 2010 r. sprawy ze skargi A. W. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Opolu z dnia [...], nr [...] w przedmiocie zwrotu nienależnie pobranych świadczeń rodzinnych oddala skargę.
Przedmiotem skargi, wniesionej do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu przez A. W., jest decyzja Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Opolu z dnia [...], nr [...], którą uchylono decyzję Kierownika Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Skarbimierzu, działającego z upoważnienia Wójta Gminy Skarbimierz, z dnia [...], nr [...], w sprawie nienależnie pobranych świadczeń rodzinnych i orzeczono, iż świadczenie rodzinne w kwocie 1530 zł w postaci dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka - W. S., pobieranego od 1 grudnia 2005 r. do 31 sierpnia 2006 r., wypłacone w kwocie 387 zł w postaci zasiłku rodzinnego na to dziecko, pobieranego od 1 grudnia 2005 r. do 31 sierpnia 2006 r., w kwocie 500 zł w postaci dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu urodzenia dziecka, W. S., pobranego 21 grudnia 2005 r., stanowi nienależnie pobrane świadczenie rodzinne oraz zobowiązano A. W. do zwrotu kwoty 2417 zł wraz z ustawowymi odsetkami.
Wydanie zaskarżonej decyzji poprzedziło postępowanie o następującym przebiegu:
Na skutek rozpatrzenia wniosku A. W. o ustalenie prawa do zasiłku rodzinnego oraz dodatków do zasiłku rodzinnego z tytułu urodzenia dziecka i samotnego wychowywania dziecka - córki W. W., do którego to wniosku dołączony został odpis zupełny aktu urodzenia dziecka stwierdzający, że ojciec dziecka jest nieznany, Kierownik Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Skarbimierzu, działając z upoważnienia Wójta Gminy, decyzją z dnia 19 grudnia 2005 r., nr [...], przyznał wnioskodawczyni świadczenia rodzinne w postaci zasiłku rodzinnego na dziecko W. W. w kwocie 43 zł miesięcznie na okres od dnia 1 grudnia 2005 r. do dnia 31 sierpnia 2006 r. oraz dodatku z tytułu urodzenia się dziecka w kwocie 500 zł jednorazowo i dodatku z tytułu samotnego wychowywania dziecka w kwocie 220 zł miesięcznie na okres od dnia 1 grudnia 2005 r. do dnia 31 sierpnia 2006 r. W wyniku kolejnego wniosku z dnia 3 stycznia 2006 r., o przyznanie zasiłku rodzinnego i dodatku do zasiłku z tytułu opieki nad dzieckiem W. W. w okresie korzystania z urlopu wychowawczego, decyzją z dnia 25 stycznia 2006 r., nr [...], organ zmienił decyzję własną z dnia 19 grudnia 2005 r. i przyznał A. W. dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu opieki nad dzieckiem - W. W. w okresie korzystania z urlopu wychowawczego w kwocie 400 zł miesięcznie, w okresie od dnia 1 stycznia 2006 r. do dnia 31 sierpnia 2006 r. oraz zmienił dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka na kwotę 170 zł miesięcznie w okresie od dnia 1 grudnia 2005 r. do dnia 31 sierpnia 2006 r. W związku z podaniem przez A. W. we wniosku z dnia 6 września 2006 r. o ustalenie prawa do świadczeń rodzinnych na kolejny okres zasiłkowy, że dziecko nazywa się W. S. - co wynikało też z przedłożonych dokumentów, w tym odpisu skróconego aktu urodzenia dziecka, wskazującego, że ojcem dziecka jest D. S., oraz ugody sądowej, na mocy której zobowiązał się on płacić na rzecz dziecka alimenty w kwocie 300 zł miesięcznie począwszy od dnia 1 maja 2006 r. - postanowieniem z dnia 21 sierpnia 2007 r., powołując się na przepis art. 145 § 1 pkt 5 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.), zwanej dalej K.p.a., organ wznowił z urzędu postępowanie w sprawie zakończonej decyzją z dnia 19 grudnia 2005 r., po czym decyzją z dnia [...], nr [...], opartą o przepis art. 151 § 1 pkt 2 K.p.a. w zw. z art. 145 § 1 pkt 5 K.p.a., art. 2 pkt 1, art. 7 pkt 5, art. 20 ust. 3 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992 ze zm.), uchylił decyzję własną z dnia 19 grudnia 2005 r. i odmówił A. W. przyznania prawa do zasiłku rodzinnego na córkę W. S. od dnia 1 grudnia 2005 r. do dnia 31 sierpnia 2006 r., prawa do dodatku z tytułu samotnego wychowywania dziecka od dnia 1 grudnia 2005 r. do dnia 31 sierpnia 2006 r. oraz prawa do dodatku z tytułu urodzenia dziecka. Decyzja ta została utrzymana w mocy przez Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Opolu decyzją z dnia [...], nr [...], natomiast prawomocnym wyrokiem z dnia 5 marca 2009 r., sygn. akt II SA/Op 629/08, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Opolu oddalił skargę wniesioną przez A. W. Następnie organ pierwszej instancji pismem z dnia 20 maja 2009 r. zawiadomił A. W. o wszczęciu z urzędu postępowania administracyjnego w sprawie ustalenia nienależnie pobranych świadczeń rodzinnych, po czym, powołując się na art. 104 K.p.a. i art. 20 ust. 3 i art. 25 ust. 1 pkt 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych, wydał decyzję z dnia [...], nr [...], której rozstrzygnięcie zawarte zostało w trzech punktach. W punkcie 1 decyzji organ uznał, że kwota: 1530 zł w postaci dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka na W. S. pobieranego od 1 grudnia 2005 r. do 31 sierpnia 2006 r., 387 zł w postaci zasiłku rodzinnego przyznanego na W. S., pobieranego od 1 grudnia 2005 r. do 31 sierpnia 2006 r. oraz 500 zł w postaci dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu urodzenia dziecka na W. S. pobranego 21 grudnia 2005 r. stanowi świadczenie nienależne. W punkcie 2 zobowiązał A. W. do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń rodzinnych w wysokości 2417 zł oraz należnych odsetek, naliczonych od pierwszego dnia miesiąca, w którym osoba przestała być uprawniona do świadczeń w kwocie 918,32 zł (569,27 + 143,99 + 205,06), obliczonych na dzień wydania decyzji, tj. [...], natomiast w punkcie 3 wskazał, że wpłaty nienależnie pobranych świadczeń w kwocie 2417 zł oraz odsetek od zadłużenia w kwocie 918,32 zł wraz z dalszymi odsetkami naliczonymi od dnia [...] do dnia spłaty należy dokonać w terminie 14 dni od daty otrzymania decyzji na konto Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Skarbimierzu i podał ten numer. W uzasadnieniu organ wywiódł, że wobec ujawnienia nowych dowodów nieznanych organowi, a istniejących w dacie składania wniosku z dnia 19 grudnia 2005 r., w postaci uznania w dniu 16 grudnia 2006 r. dziecka przez jego ojca - D. S., po przeprowadzeniu wznowionego postępowania, w toku którego ujawniono również, że od dnia 9 maja 2006 r. na podstawie ugody zostały przyznane na dziecko alimenty od ojca dziecka, decyzją z dnia [...] uchylono decyzję z dnia 19 grudnia 2005 r. Organ wskazał, że fakt uznania dziecka przez jego ojca pozbawił A. W. uprawnień do zasiłku rodzinnego, a tym samym do dodatków do tego zasiłku. W związku z tym organ stwierdził, że świadczenia pobrane od 1 grudnia 2005 r. do 31 sierpnia 2006 r. w postaci dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka w kwocie 170 zł miesięcznie i zasiłku rodzinnego na córkę W. S. w kwocie 43 zł miesięcznie, wynoszące odpowiednio: 1530 zł (170 × 9 miesięcy) oraz 387 zł (43 × 9 miesięcy), jak również dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu urodzenia dziecka w kwocie 500 zł., pobrany w dniu 21 grudnia 2005 r., uznaje za nienależnie pobrane. Dalej organ wskazał, że za nienależne świadczenia rodzinne uważa się świadczenia wypłacone pomimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń rodzinnych w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca to świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania oraz świadczenia rodzinne przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą te świadczenia. Ponadto organ podkreślił, że art. 25 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych nakłada na stronę obowiązek niezwłocznego informowania organu o każdej zmianie sytuacji mające wpływ na prawo do świadczeń rodzinnych i stwierdził, że z tego obowiązku A. W. nie wywiązała się należycie, gdyż o fakcie zasądzenia alimentów na dziecko poinformowała w dniu 6 września 2006 r. poprzez złożenie kolejnego wniosku na okres zasiłkowy 2006/2007, zaś składając wniosek z dnia 3 stycznia 2006 r. ponownie wskazała, że jej dziecko nosi nazwisko W., pomimo że od 16 grudnia 2005 r. nosiło ono nazwisko S. Od powyższej decyzji A. W. wniosła odwołanie do Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Opolu, domagając się jej uchylenia i wydania decyzji przyznającej świadczenia rodzinne, zarzucając, że wydana została z rażącym naruszeniem przepisów, o czym świadczy wielokrotne uchylanie decyzji przez Kolegium. Podkreślając złośliwość i niekompetencję pracowników Ośrodka Pomocy Społecznej, argumentowała, że została wprowadzona w błąd przez urzędniczkę, która decyzją z dnia 19 grudnia 2005 r. przyznała jej status samotnej matki i z naruszeniem art. 9 K.p.a. nie poinformowała o przepisach wymagających zasądzenie od ojca dziecka alimentów. Poza tym zarzuciła, że urzędniczka posiadała wiedzę o tym, iż ojciec dziecka jest znany oraz doradzała, żeby uznał on dziecko. Podniosła również, że świadczenia pobrała w dobrej wierze i wydała na dziecko, które wychowuje sama, korzystając z pomocy swego ojca. Nie może natomiast liczyć na pomoc ojca dziecka, który o nie się nie troszczy. Stwierdziła też, że nie ma żadnych możliwości zwrotu świadczeń, zwłaszcza, że studiuje zaocznie i wychowując dziecko nie może jednocześnie pracować, aby zwrócić rzekomo nienależne świadczenia rodzinne. Wskazała nadto, że zwrot należności będzie stanowił krzywdę dla dziecka, gdyż środki jakie posiada na utrzymanie będzie zmuszona przeznaczać na spłaty kosztem jego zdrowia, wyżywienia, leczenia. Dodała, że jest dyskryminowana przez kierownictwo Ośrodka Pomocy Społecznej, gdyż nie przyznano jej żadnej zapomogi ani świadczeń dodatkowych, jak innym osobom samotnie wychowującym dzieci. Końcowo wniosła o umorzenie lub obniżenie spłaty do minimum. W wyniku rozpatrzenia odwołania Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Opolu decyzją z dnia [...], nr [...], opartą o przepis art. 138 § 1 pkt 2 K.p.a. uchyliło decyzję organu pierwszej instancji i orzekło, że świadczenie rodzinne w kwocie 1530 zł w postaci dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka - W. S., pobieranego od 1 grudnia 2005 r. do 31 sierpnia 2006 r., wypłacone w kwocie 387 zł w postaci zasiłku rodzinnego na to dziecko, pobieranego od 1 grudnia 2005 r. do 31 sierpnia 2006 r., w kwocie 500 zł w postaci dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu urodzenia dziecka, W. S., pobranego 21 grudnia 2005 r., stanowi nienależnie pobrane świadczenie rodzinne, zobowiązując A. W. do zwrotu kwoty 2417 zł wraz z ustawowymi odsetkami. W uzasadnieniu tej decyzji organ odwoławczy przedstawił szczegółowo dotychczasowy przebieg postępowania, a następnie wskazał, że decyzja organu pierwszej instancji zawiera wady uzasadniające jej uchylenie i orzeczenie co do istoty. W tym zakresie przytoczył w pierwszej kolejności przepis art. 30 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz art. 30 ust. 2 pkt 2 i 4 tej ustawy. Wyjaśnił, że okoliczności dotyczące uznania W. W. przez ojca - D. S. w dniu 16 grudnia 2005 r., czyli przed wydaniem decyzji przyznającej świadczenia rodzinne A. W., nie podlegają obecnie ocenie, gdyż były już przedmiotem prawomocnie zakończonego postępowania administracyjnego oraz postępowania sądowoadministracyjnego, zakończonego prawomocnym wyrokiem z 5 marca 2009 r. oddalającym skargę A. W. Natomiast uznanie świadczeń za nienależnie pobrane jest konsekwencją wcześniej wydanej decyzji o uchyleniu decyzji przyznającej świadczenia rodzinne oraz o odmowie przyznania tych świadczeń. Kolegium wywiodło, że powołany przez organ pierwszej instancji przepis art. 30 ust. 2 pkt 1 nie mógł mieć w sprawie zastosowania, gdyż dotyczy on sytuacji, gdy do zdarzenia uniemożliwiającego legalne korzystanie ze świadczenia rodzinnego musi dojść po jego zgodnym z prawem przyznaniu, tj. w trakcie okresu zasiłkowego; nie obejmuje on natomiast sytuacji, w której świadczenie nie przysługiwało od samego początku, czyli wówczas, gdy najpierw zaistniały prawne i faktyczne przeszkody w nabyciu uprawnień, a mimo to organ wydał decyzję o ich przyznaniu. W takim przypadku nie może być mowy o ustaniu prawa do pobierania świadczenia. W stanie faktycznym rozpatrywanej sprawy, zdaniem Kolegium, podstawą do uznania świadczeń rodzinnych za nienależnie pobrane jest art. 30 ust. 2 pkt 4 ustawy o świadczeniach rodzinnych, gdyż decyzją z dnia [...] organ pierwszej instancji w wyniku wznowienia postępowania uchylił decyzję przyznającą świadczenia rodzinne i jednocześnie odmówił przyznania prawa wnioskowanych świadczeń. Te okoliczności uzasadniały wydanie decyzji kasacyjnej i orzeczenie na podstawie art. 30 ust. 2 pkt 4 ustawy o świadczeniach rodzinnych, że wymienione w sentencji decyzji świadczenia są świadczeniami nienależnie pobranymi. Należało też zobowiązać A. W. do zwrotu kwoty 2417 zł wraz z ustawowymi odsetkami, naliczanymi - jak to wynika z art. 30 ust. 8 - od pierwszego dnia miesiąca następującego po dniu wypłaty świadczeń rodzinnych do dnia spłaty, które to należności należy wpłacić na rachunek bankowy podany przez organ pierwszej instancji. Poza tym organ odwoławczy zauważył, że zawarta w decyzji pierwszoinstancyjnej informacja o terminie wpłaty oraz rachunku bankowym jest czynnością materialno-techniczną i nie wymaga rozstrzygania w drodze decyzji administracyjnej, stąd nie powinna być zamieszczona miejsca w osnowie tej decyzji. Powołując orzecznictwo sądowoadministracyjne organ wskazał, że elementy decyzji określone są w art. 107 K.p.a., natomiast w osnowie nie można zamieszczać elementów, które nie stanowią rozstrzygnięcia i nie dotyczą istoty sprawy. Odnosząc się do zawartych w odwołaniu zarzutów wprowadzenia w błąd i naruszenia obowiązku informowania strony przez organ, Kolegium stwierdziło, że zarzuty te dotyczą postępowania w sprawie wznowienia i były już przedmiotem rozpoznania organu odwoławczego w tamtym postępowaniu, jak również były przedmiotem rozpoznania Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu, który wyrokiem z dnia 5 marca 2009 r. nie uwzględnił ich i oddalił skargę wniesioną przez A. W. Kolegium przypomniało, że w wyroku tym wskazano na fakt zapoznania się przez skarżącą z warunkami uprawniającymi do zasiłku rodzinnego, co potwierdziła podpisem na formularzu zawierającym pouczenie w tym zakresie. Poza tym organ odwoławczy wskazał, że podnoszone okoliczności braku wsparcia ze strony ojca dziecka oraz przeznaczenia otrzymanych świadczeń na utrzymanie dziecka nie mają wpływu na rozstrzygnięcie, a to wobec jednoznacznego brzmienia art. 30 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych. Natomiast zawarty w odwołaniu wniosek o umorzenie lub obniżenie spłaty należności może zostać złożony dopiero po wydaniu ostatecznej decyzji w sprawie nienależnych świadczeń rodzinnych i podlega rozpatrzeniu przez organ pierwszej instancji w trybie art. 30 ust. 9 ustawy o świadczeniach rodzinnych. We wniesionej skardze na powyższą decyzję, A. W. domagała się jej uchylenia i utrzymania w mocy decyzji Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Skarbimierzu z dnia 19 grudnia 2005 r., względnie o uchylenie zaskarżonej decyzji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Skarżonej decyzji zarzuciła: obrazę prawa przez niewłaściwe zastosowanie art. 30 ustawy o świadczeniach rodzinnych, a to w związku z przyjęciem, że świadczenia te, wypłacone na dziecko W. S. są nienależne; rażące naruszenie art. 145 § 1 pkt 5 K.p.a., tj. błąd w ustaleniach faktycznych przez przyjęcie, że 19 grudnia 2005 r. tj. w dniu wydania decyzji organ nie wiedział, że ojciec uznał dziecko i nadał mu swoje nazwisko, czyli S.; naruszenie art. 8 i art. 9 K.p.a. przez brak pouczenia strony o tym jakie warunki powinna spełnić osoba wnosząca o ustalenie prawa do zasiłku rodzinnego, a w szczególności, niepoinformowania strony, że matka powinna mieć wyrok zasądzający alimenty od ojca na rzecz dziecka. Ponadto, powołując się na przepis art. 30 pkt 3, podniosła zarzut przedawnienia żądanych należności. W uzasadnieniu skargi skarżąca zawarła argumentację analogiczną jak w odwołaniu od decyzji pierwszoinstancyjnej, wskazując na fakt posiadania przez urzędniczkę informacji o uznaniu dziecka przez ojca oraz świadomego wprowadzenia w błąd. Podała, że skoro organ w dniu wydania decyzji z 19 grudnia 2005 r. wiedział o niespełnianiu wymogów do przyznania zasiłku rodzinnego, to powinien wydać decyzję odmowną. Wskazała również, że kierując się zaufaniem do organów publicznych przyznane świadczenie pobrała w dobrej wierze, nie licząc się z tym, że decyzja zostanie zmieniona, przy czym to organ winien udowodnić, że osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania. Powołując się na art. 30 ustawy o świadczeniach rodzinnych wyjaśniła natomiast, że zawarte w złożonym wniosku pouczenie o braku podstaw do pobierania świadczeń jest lakoniczne i nie wynika z niego, że skarżąca wiedziała o braku po jej stronie prawa do pobierania świadczeń rodzinnych. Końcowo powtórzyła zarzuty o dyskryminacji przez Kierownika Ośrodka Pomocy Społecznej poprzez nieprzyznanie dodatku za urodzenie dziecka w kwocie 1000 zł. Poza tym stwierdziła, że decyzja z dnia 19 grudnia 2005 r. została doręczona w dniu 1 lutego 2005 r. i stała się ostateczna, przy czym art. 30 pkt 3 określa 3-letni termin przedawnienia od dnia ostateczności decyzji, natomiast Ośrodek Pomocy Społecznej w Skarbimierzu nie dopuścił do przesłuchania świadków na okoliczność wprowadzenia jej w błąd i niepouczenia o przepisach, które weszły w życie z dniem 1 września 2005 r. W odpowiedzi na skargę Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Opolu podtrzymało argumentację przedstawioną w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji i wniosło o oddalenie skargi. Odnosząc się do zarzutów skargi organ stwierdził dodatkowo, że stanowiący podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia przepis art. 30 ust. 2 pkt 4 ustawy o świadczeniach rodzinnych nie wymaga ustalenia, że strona była pouczona o braku prawa do świadczeń oraz że świadomie wprowadziła organ w błąd. Ponadto wskazał, że art. 30 ust. 5 ustawy o świadczeniach rodzinnych zawiera zakaz wydawania decyzji o zwrocie nienależnie pobranych świadczeń rodzinnych po upływie 10 lat od ich pobrania, natomiast nienależnie pobrane świadczenia dotyczą okresu od 1 grudnia 2005 r. do 31 sierpnia 2006 r., czyli nie uległy one przedawnieniu. Na rozprawie przed Sądem w dniu 7 października 2010 r. pełnomocnik skarżącej - W. W. wniósł o uwzględnienie skargi, domagając się uchylenia zaskarżonej decyzji i reaktywowania decyzji z dnia 19 grudnia 2005 r., podnosząc również zarzut przedawnienia roszczeń. Ponowił także wniosek o zastosowanie ulg w spłacie świadczeń, akcentując trudną sytuację materialną córki.