Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie w składzie następującym: Przewodnicząca sędzia WSA Alicja Jaszczak-Sikora Sędziowie sędzia WSA Beata Jezielska (spr.) sędzia WSA Piotr Chybicki po rozpoznaniu w trybie uproszczonym w dniu 16 lipca 2020 roku na posiedzeniu niejawnym sprawy ze skargi M. S. na uchwałę Rady Powiatu z dnia ,,[...]", nr ,,[...]" w przedmiocie szczegółowych warunków odstępowania od ustalenia, umarzania, odraczania terminu płatności, rozkładania na raty opłaty za pobyt dziecka w pieczy zastępczej 1) stwierdza nieważność § 3 ust. 1 zaskarżonej uchwały w zakresie słów ,,a także bierze pod uwagę współpracę osób zobowiązanych z organem prowadzącym postępowanie, mające na celu ustalenie w/w sytuacji"; 2) zasądza od Powiatu na rzecz strony skarżącej kwotę 480 zł (słownie: czterysta osiemdziesiąt), tytułem zwrotu kosztów postępowania sądowego.
Rada Powiatu I. (dalej jako: Rada) w dniu 27 czerwca 2019 r. podjęła uchwałę nr VIII/93/19 w sprawie szczegółowych warunków odstępowania od ustalenia, umarzania, odraczania terminu płatności, rozkładania na raty opłaty za pobyt dziecka w pieczy zastępczej. Uchwała ta została podjęta na podstawie art. 12 pkt 11 i art. 40 ust. 1 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (tekst jednolity na dzień wydania aktu - Dz.U. z 2019 r. poz. 511, dalej jako: u.s.p.) oraz art. 194 ust. 2 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (tekst jednolity na dzień wydania aktu - Dz.U. z 2019 r., poz. 1111, dalej jako: ustawa o wspieraniu rodziny).
Skargę na powyższą uchwałę wniósł M.S. (dalej jako: skarżący), reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika, zaskarżając ją w zakresie § 3 ust. 1 w części obejmującej wyrażenie: "a także bierze pod uwagę współpracę osób zobowiązanych z organem prowadzącym postępowanie, mające na celu ustalenie ww. sytuacji". Strona skarżąca podniosła zarzut naruszenia art. 194 ust 2 ustawy o wspieraniu rodziny poprzez niewłaściwe zastosowanie i wykroczenie poza delegację ustawową, określoną w tym przepisie i uregulowanie:
- sposobu prowadzenia przez starostę postępowania administracyjnego w zakresie umorzenia w całości lub w części, łącznie z odsetkami, odroczenia terminu płatności, rozłożenia na raty lub odstępowania od ustalenia opłaty za pobyt dziecka w pieczy zastępczej w sytuacji, gdy przepis ten daje organowi jedynie uprawnienie do uregulowania przesłanek materialnoprawnych skorzystania z uprawnienia umorzenia w całości lub w części, łącznie z odsetkami, odroczenia terminu płatności, rozłożenia na raty lub odstępowania od ustalenia opłaty za pobyt dziecka w pieczy zastępczej;
- warunków umorzenia w całości lub w części, łącznie z odsetkami, odroczenia terminu płatności, rozłożenia na raty lub odstępowania od ustalenia opłaty z tytułu pobytu dziecka w pieczy bez uwzględnienia kwestii związanej z realizacją obowiązku alimentacyjnego na rzecz dziecka przebywającego w pieczy zastępczej.
W świetle powyższych zarzutów skarżący wniósł o stwierdzenie nieważności przedmiotowej uchwały w zaskarżonej części, a także o zasądzenie kosztów postępowania. W uzasadnieniu skarżący podał, że 16 sierpnia 2017 r. wystąpił z wnioskiem odstąpienie od ustalenia opłaty za pobyt jego dwójki dzieci w rodzinie zastępczej. W dacie tej obowiązywała uchwała w sprawie szczegółowych warunków odstępowania od ustalenia, umarzania, odraczania terminu płatności, rozkładania na raty opłat za pobyt dziecka w pieczy zastępczej z 7 maja 2012 r. Dyrektor Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie (dalej jako: organ I instancji) czterokrotnie odmawiał skarżącemu odstąpienia od ustalenia tej opłaty, a Samorządowe Kolegium Odwoławcze trzykrotnie uchylało te decyzje. Organ I instancji, uzasadniając odmowę odstąpienia od ustalenia opłaty, za każdym razem odnosił się wyłącznie do braku współpracy skarżącego z organem, a pomijał fakt systematycznego łożenia przez skarżącego alimentów na rzecz swoich dzieci. W dniu 27 czerwca 2019 r. Rada podjęła uchwałę będącą przedmiotem skargi, w której nie zawarto postanowienia o możliwości odstąpienia od ustalenie opłaty w przypadku dobrowolnego lub zasądzonego przez sąd uiszczania alimentów na rzecz dziecka przebywającego w pieczy zastępczej, a ponadto w § 3 ust 1 uchwały wprowadzono zastrzeżenie, że umarzając, odraczając termin płatności, rozkładając na raty lub odstępując od ustalenia opłaty za pobyt dziecka w pieczy zastępczej uwzględnia się sytuację rodzinną, zdrowotną, dochodową i majątkową osób zobowiązanych oraz ich możliwości zarobkowe, zasoby i uprawienia, a także bierze pod uwagę współpracę osób zobowiązanych z organem prowadzącym postępowanie, mające na celu ustalenie opisywanej sytuacji. Z treści art. 194 ust 2 ustawy o wspieraniu rodziny wynika, że rada powiatu w zakresie unormowania warunków udzielenia ulgi w opłacie za pobyt w pieczy zastępczej dysponuje znaczną dowolnością regulacyjną, gdyż ustawodawca nie określił żadnych ram brzegowych tej uchwały. Jednakże przyznana przez ustawodawcę swoboda nie może oznaczać całkowitej dowolności, która godzi w interes zobowiązanego. Uchwała powinna dawać możliwości łagodzenia sytuacji rodziców zobowiązanych do ponoszenia przedmiotowej opłaty, w przypadku gdy mają orzeczony względem swoich dzieci obowiązek alimentacyjny, z którego się rzetelnie wywiązują. W przepisie art. 193 ustawy o wspieraniu rodziny została pominięta sytuacja prawna rodziców, którzy mocą postanowienia sądu zobowiązani zostali do płacenia alimentów na rzecz dziecka umieszczonego w pieczy zastępczej. Jednakże wykładnia analizowanego przepisu skłania do opowiedzenia się za stanowiskiem, że realizacja obowiązku alimentacyjnego powinna mieć wpływ na wysokość obciążeń wynikających z postanowień tego przepisu. W przeciwnym razie taki rodzic zobowiązany będzie do podwójnych obciążeń względem dziecka tj. jednego wynikającego z postanowień kodeksu rodzinnego i opiekuńczego i drugiego mającego umocowanie w przedmiotowym unormowaniu. Zatem sytuacja takiego rodzica byłaby trudniejsza niż rodzica, wobec którego nie orzeczono obowiązku alimentacyjnego, co skutkowałoby naruszeniem zasady równości wynikającej z postanowień Konstytucji. Ponadto wskazano, że upoważnienie rady powiatu do określenie warunków, na jakich dopuszczalne będzie zastosowanie konkretnej ulgi, stanowi podstawę materialnoprawną działania starosty, a nie podstawę proceduralną. Tym samym Rada nie jest upoważniona do regulowania szczegółowych kwestii proceduralnych związanych z postępowaniem w sprawie zastosowania określonej ulgi w opłacie za pobyt w pieczy zastępczej. W związku z tym regulacje zawarte w zawarte w § 3 ust 1 uchwały wykraczają poza normę kompetencyjna zawartą w art. 194 ust. 2 ustawy o wspieraniu rodziny. Odnosząc się do interesu prawnego skarżącego podano, że zaskarżona uchwała w negatywny sposób kształtuje jego prawa. Skarżący złożył wniosek o zwolnienie go z obowiązku ponoszenia opłaty za pobyt jego dzieci w pieczy zastępczej w oparciu o kryterium niezależne od dochodu, które było określone w § 2 ust. 3 lit d uchwały z 2012 r. Organ I instancji, pomimo że miał taką możliwość, nie rozpoznał wniosku skarżącego w oparciu o to kryterium. Na skutek trzykrotnego uchylenia decyzji Rada zadecydowała o zmianie uchwały i wyeliminowała korzystną przesłankę, niezwiązaną z kryterium dochodowym. Co więcej Rada doprowadziła, poprzez rozszerzenie treści § 3 ust 1 uchwały, do jeszcze większej dowolności organu przy wydaniu swoich decyzji. Zdaniem skarżącego zgodnie z tym uregulowaniem organ ma prawo przerzucić cały ciężar udowodnienia przesłanek uprawniających skorzystanie ze zwolnienia z obowiązku ponoszenia opłaty za pobyt dziecka w pieczy zastępczej na stronę. Ponadto z uchwały nie wynika na czym miałaby polegać owa "współpraca" osób zobowiązanych z organem. Zatem skarżący posiada legitymację do wystąpienia ze skargą, gdyż ma bezpośredni, zindywidualizowany, obiektywny i realny interes.