Statut gminy należy do kategorii przepisów gminnych i może być zaskarżony do sądu administracyjnego przez każdy podmiot, który ma w tym interes prawny /art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym - Dz.U. nr 74 poz. 368 ze zm./; do tak rozumianych podmiotów należy zaliczyć radnych.
Naczelny Sąd Administracyjny oddalił na podstawie art. 27 ust. 1 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym /Dz.U. nr 74 poz. 368 ze zm./ skargę Andrzeja P., Bogdana Sz., Tomasza K., Bogumiła B., Stanisława M., Marii M., Haliny T. i Zbigniewa D. na uchwałę Rady Gminy W.-B. z dnia 24 lutego 1996 r. w przedmiocie uchwalenia statutu Gminy.
Po bezskutecznym wezwaniu Rady Gminy W.-B. do usunięcia naruszenia interesu prawnego, Andrzej P., Bogdan Sz., Tomasz K., Bogumił B., Stanisław M., Maria M., Halina T. i Zbigniew D. zaskarżyli do Naczelnego Sądu Administracyjnego uchwałę Rady Gminy W.-B. z dnia 24 lutego 1996 r. nr 208/IV/96 w przedmiocie uchwalenia statutu Gminy w części dotyczącej następujących przepisów statutu:
- par. 16 ust. 1 pkt 2: "Przewodniczący Rady reprezentuje Radę na zewnątrz",
- par. 18 ust. 1: "W skład Komisji mogą wchodzić osoby spoza Rady mające stały meldunek na terenie gminy w liczbie nie przekraczającej połowy liczby radnych członków Komisji",
- par. 18 ust. 5: "Radny może być członkiem co najwyżej dwu komisji stałych równocześnie. Na członkostwo w trzeciej stałej komisji musi być zgoda Rady",
- par. 53 ust. 3: "Podczas sesji mogą być zgłaszane wnioski formalne, których przedmiotem są w szczególności sprawy: stwierdzenia kworum, zakończenia dyskusji, zamknięcia listy mówców, przerwy w obradach, reasumpcji głosowania, odesłania projektu uchwały do Komisji lub Zarządu",
- par. 60 ust. 2: "Głosowanie jest jawne, chyba że obowiązek tajnego głosowania wynika z przepisów ustaw",
- par. 60 ust. 5: "Wniosek o głosowanie imienne Rada rozstrzyga zwykłą większością głosów",
- par. 66 ust. 6: "Posiedzenia Zarządu mają charakter poufny".
Zdaniem skarżących, naruszenie ich interesu prawnego jako radnych i jednocześnie mieszkańców gminy polega na wadliwym rozmieszczeniu kompetencji między organami gminy i rady w sposób sprzeczny z przepisami ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym /Dz.U. 1996 nr 13 poz. 74/. W rezultacie zostały ograniczone uprawnienia radnych do reprezentowania wyborców i dążenia mieszkańców do stworzenia właściwych przepisów gminnych, do których należy również obowiązujący statut gminy.
Cytowanym przepisom statutu postawili kolejno następujące zarzuty:
Przewodniczący rady nie ma prawa do jej reprezentowania na zewnątrz, co jest połączone ze składaniem wiążących oświadczeń w imieniu rady /art. 31/ i nie mieści się w formule organizowania pracy rady i prowadzenia jej obrad /art. 19 ust. 2/. Uzależnienie powoływania do składu komisji osób spoza rady od stałego zamieszkania na terenie gminy nie jest przewidziane w ustawie o samorządzie terytorialnym, podobnie jak limitowanie członkostwa radnych w komisjach wykraczające poza art. 24 tej ustawy. Bezzasadnie pominięto w par. 53 ust. 3 wniosek o głosowanie imienne, mający w niektórych wypadkach duże znaczenie dla wyborców przy ocenie reprezentowania ich interesów przez radnych. Przyjęto również regułę głosowania jawnego bez wykorzystania możliwości określenia spraw, w których przeprowadza się głosowanie tajne. Z kolei wprowadzenie poufnego charakteru posiedzeń zarządu gminy jest w praktyce równoznaczne z utajnieniem jego obrad i uniemożliwia radnemu uczestnictwo w posiedzeniu zarządu w celu dokonywania oceny zasadności i trafności decyzji tego organu, zwłaszcza wobec jawności gospodarki finansowej gminy. Skarżący, wychodząc poza zakres wezwania skierowanego do rady gminy, zarzucili także niezamieszczenie w statucie przepisów dotyczących "funkcjonowania gospodarki mieniem komunalnym i finansami gminy", zawierających zbiór przepisów z tego zakresu zamieszczonych w licznych aktach prawnych.