Świadczenia w drodze wyjątku, przyznawane na podstawie przepisu art. 83 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych /Dz.U. nr 162 poz. 1118 ze zm./ mogą być przyznawane tylko osobie, która ubiega się o nie i spełnia przewidziane w ustawie warunki. Charakter tych świadczeń nie daje legitymacji spadkobiercom strony do zaskarżania do NSA decyzji odmawiającej przyznania świadczenia.
Naczelny Sąd Administracyjny po rozpoznaniu sprawy ze skargi Barbary G. na decyzję Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 14 stycznia 2000 r. (...) w przedmiocie odmowy przyznania Krzysztofowi G. renty w drodze wyjątku - skargę oddala.
Decyzją z 16 lipca 1999 r. wydaną na podstawie art. 83 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych /Dz.U. nr 162 poz. 1118 ze zm./ Prezes ZUS odmówił przyznania Krzysztofowi G. renty w drodze wyjątku, ponieważ orzeczeniem lekarza orzecznika z 16 lutego 1999 r. został on uznany za częściowo niezdolnego do pracy. W trakcie ponownego rozpoznawania sprawy K. G. zmarł 29 września 1999 r., o czym Prezes ZUS nie wiedział utrzymując 14 stycznia 2000 r. w mocy wymienioną decyzję.
W skardze do Sądu na decyzję Prezesa ZUS z 14 stycznia 2000 r. skarżąca wyjaśniła, że według załączonej opinii sądowo-lekarskiej wydanej już po śmierci męża, był on całkowicie niezdolny do pracy już od czerwca 1996 r. i miał przepracowanych 5 lat w dziesięcioleciu przed powstaniem inwalidztwa. Błędy ZUS przy rozpoznawaniu jego sprawy o rentę inwalidzką i śmierć syna spowodowały, że na jego grobie mąż popełnił samobójstwo zostawiając siedmioro dzieci w wieku od 11 miesięcy do 17 lat. Skarżąca podkreśliła, że od pięciu miesięcy bezskutecznie ubiega się o przyznanie dzieciom renty rodzinnej.
Pełnomocnik Prezesa ZUS wniósł o umorzenie postępowania z uwagi na zgon Krzysztofa G. którego dotyczyła zaskarżona decyzja i zapowiedział rozpatrzenie wniosku skarżącej o przyznanie dzieciom renty rodzinnej w odrębnym trybie.
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Według z art. 83 ust. 1 wymienionej ustawy ubezpieczonym oraz pozostałym po nich członkom rodziny, którzy wskutek szczególnych okoliczności nie spełniają warunków wymaganych w ustawie do uzyskania prawa do emerytury lub renty, nie mogą - ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek podjąć pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym i nie mają niezbędnych środków utrzymania, Prezes ZUS może przyznać w drodze wyjątku świadczenie w wysokości nie przekraczającej odpowiednich świadczeń przewidzianych w ustawie. Świadczenia w drodze wyjątku mogą być przyznawane tylko osobie, która ubiega się o nie i spełnia łącznie powyższe warunki, przyznane już świadczenia wygasają ze śmiercią osoby która z nich korzystała, a w razie jej śmierci jako strony postępowania podlega umorzeniu jako bezprzedmiotowe. Zarysowany charakter świadczeń w drodze wyjątku nie daje legitymacji spadkobiercom strony do zaskarżenia do NSA decyzji, jak w tej sprawie - odmawiającej przyznania renty w drodze wyjątku mężowi skarżącej.
Z braku legitymacji skarżącej do wniesienia skargi, na podstawie art. 27 ust. 1 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym /Dz.U. nr 74 poz. 368 ze zm./ orzeczono jak w sentencji. Po dokonanym skorygowaniu przez ZUS okresu zatrudnienia męża skarżącej i stwierdzonej w opinii sądowo-lekarskiej całkowitej jego niezdolności do pracy od czerwca 1996 r. do końca życia, istnieje możliwość ubiegania się w ramach innej sprawy o przyznanie dzieciom renty rodzinnej po zmarłym ich ojcu Krzysztofie G.