Użyte w art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 19 grudnia 1980 r. o zobowiązaniach podatkowych /Dz.U. 1993 nr 108 poz. 486 ze zm./ pojęcie "wypadków gospodarczo lub społecznie uzasadnionych" jest określeniem nieostrym, zawierającym szeroki zakres pojęciowy; przy czym nawet jeśli zaistnieje wypadek społecznie lub gospodarczo uzasadniony, to organ może, ale nie musi zaniechać poboru podatku. Zależy to od jego uznania i ten typ decyzji w przypadku negatywnego załatwienia wniosku uchyla się w zasadzie od kontroli pod względem zgodności z prawem. Naczelny Sąd Administracyjny praktycznie nie ma możliwości ustosunkować się do tego, jakim względom dać w tej sytuacji prymat. Pewną wskazówkę interpretacyjną stanowi art. 7 Kpa dotyczący uznania administracyjnego, w myśl którego organy administracji uprawnione są do własnej oceny interesu społecznego i słuszności interesu obywatela i każdorazowo o treści podejmowanego rozstrzygnięcia decydują okoliczności konkretnego przypadku. Interes obywatela winien być przy tym "słuszny" w rozumieniu obiektywnym, nie może być natomiast wyprowadzany z własnego tylko jego przekonania opartego na poczuciu krzywdy i nierówności.
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Skarga nie zasługuje na uwzględnienie, albowiem w postępowaniu organów I i II instancji nie można dopatrzeć się takich uchybień, które powodowałyby konieczność uchylenia zaskarżonej decyzji. W związku z treścią skargi i formułowanymi w niej wnioskami należy na wstępie wyjaśnić skarżącemu, iż Sąd nie jest władny zaniechać poboru lub umorzyć zobowiązania podatkowego. Naczelny Sąd Administracyjny nie rozpoznaje bowiem sprawy co do jej istoty; może uchylić ostateczną decyzję administracyjną jedynie wówczas, gdy stwierdzi, że organ prowadzący postępowanie naruszył przepisy prawa materialnego lub przepisy postępowania administracyjnego /art. 22 ust. 2 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym - Dz.U. nr 74 poz. 368 ze zm./. Sąd nie jest przy tym upoważniony ani do oceny słuszności i celowości rozwiązań normatywnych regulujących stosunki prawne /w tym z zakresu ulg i zwolnień od podatków/ innych grup społecznych lub zawodowych, ani też do tworzenia norm nie przewidzianych w ustawie. Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej /art. 10 Konstytucji/ opiera się bowiem na podziale i równowadze władzy ustawodawczej /Sejm i Senat/, władzy wykonawczej /Prezydent RP i Rada Ministrów/ i władzy sądowniczej /sądy i trybunały/. Stanowienie prawa leży w wyłącznej gestii władzy ustawodawczej; o jego zgodności z Konstytucją orzeka Trybunał Konstytucyjny /art. 188 Konstytucji/, zaś rolą Naczelnego Sądu Administracyjnego jest sprawowanie kontroli działalności administracji publicznej /art. 184 Konstytucji/. Poza zakresem rozpoznania Sądu leżały zatem te argumenty skargi, w których skarżący powoływał się na uprzywilejowaną sytuację podatkową innych grup społecznych.
Po tych porządkujących uwagach Naczelny Sąd Administracyjny zauważył, iż zaskarżona decyzja miała charakter uznaniowy. Art. 8 ust. 2 ustawy o zobowiązaniach podatkowych zawiera bowiem regulację odnoszącą się do możliwości /podkr. Sądu/ zaniechania w indywidualnej sprawie ustalenia i poboru podatku w wypadkach gospodarczo lub społecznie uzasadnionych, zwłaszcza gdy pobranie podatku mogłoby zagrozić zdolności gospodarczej zakładu lub egzystencji podatnika. Na jej tle trzeba wyraźnie zaznaczyć, że nie można z instytucji zaniechania poboru podatku względnie umorzenia zaległości podatkowych czynić środka prowadzącego generalnie do zwolnienia od zapłaty podatku /por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 15 maja 1991 r. SA/Gd 295/91 - Przegląd Orzecznictwa Podatkowego 1994 nr 1 poz. 7/. Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych opiera się na zasadzie powszechności opodatkowania dochodów uzyskiwanych przez podatnika w trakcie roku podatkowego z poszczególnych źródeł przychodów; dochody podlegające zwolnieniu są taksatywnie wymienione w art. 21 ustawy /nie ma wśród nich dochodów w granicach minimum socjalnego/, sytuację grup społecznych osiągających niskie dochody kształtują zaś m.in. zawarte w tej ustawie jak też w wydanym na mocy zawartego w niej upoważnienia rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 24 marca 1995 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych /Dz.U. nr 35 poz. 173/ inne systemowe rozwiązania, w tym ustalana przez ustawodawcę w art. 27 ust. 1 tej ustawy kwota wolna od opodatkowania /278 zł 20 gr w 1996 r./ oraz ulgi rodzinne, mieszkaniowe i związane z egzystencją podatnika.