1. Wskazania szczególne, uzasadniające wydanie zezwolenia na dokonanie zamiany mieszkań, określone w art. 49 ust. 2 ustawy z dnia 10 kwietnia 1974 r. - prawo lokalowe /Dz.U. nr 14 poz. 84/, dotyczą wprawdzie bezpośrednio zamiany między stronami, jednakże przez analogię mają one zastosowanie do określenia słusznych interesów obywateli i ukierunkowania z punktu widzenia społecznego prawidłowości rozstrzygnięć organów administracji również w sprawach zamiany lokali mieszkalnych z urzędu, to jest na podstawie art. 48 ust. 2 ustawy.
2. Cele instytucji zamiany mieszkań wyrażone w art. 49 ust. 2 ustawy pozwalają uznać, że nie zachodzi naruszenie obowiązujących przepisów prawa lokalowego, o czym mówi art. 49 ust. 3, jeżeli najemca zajmujący lokal mieszkalny o powierzchni większej od przysługującej jemu i osobom z nim zamieszkałym według norm zaludnienia otrzyma w wyniku zamiany - dokonanej również z urzędu - przydział lokalu o powierzchni wprawdzie większej od przysługującej na podstawie tych norm, lecz mniejszej od powierzchni zajmowanej przed zamianą.
Naczelny Sąd Administracyjny uznał zasadność skargi Leona K. na decyzję Prezydenta Miasta Łodzi z dnia 13 maja 1981 r. w przedmiocie odmowy udzielenia zezwolenia na zamianę lokalu mieszkalnego i na podstawie art. 207 par. 1 i 2 pkt 1-3 Kpa uchylił zaskarżoną decyzję oraz decyzję Naczelnika Dzielnicy Łódź-Śródmieście z dnia 10 listopada 1980 r., a także, zgodnie z art. 208 Kpa, zasądził od Prezydenta Miasta Łodzi kwotę złotych sześćset tytułem zwrotu kosztów postępowania na rzecz skarżącego.
Leon K. zajmujący wraz z Danielą T. dwupokojowe mieszkanie z kuchnią o powierzchni użytkowej 83,99 m2 i powierzchni mieszkalnej 52,03 m2, znajdujące się w budynku przy ul. P. w Łodzi, zwrócił się do Urzędu Dzielnicowego Łódź-Śródmieście o zamianę tego mieszkania na mniejsze. Wskazał przy tym odpowiadający mu lokal, znajdujący się w budynku przy ul. K. nr 32 w Łodzi. Lokal ten składa się również z dwóch pokoi i kuchni, jego powierzchnia użytkowa wynosi ca 50 m2.
Naczelnik Dzielnicy Łódź-Śródmieście, decyzją nr IV LK 8180/576/80 z dnia 10 listopada 1980 r., odmówił dokonania zmiany. Decyzję swą uzasadnił tym, że w wyniku zamiany Leon K. otrzymałby mieszkanie o większej powierzchni, niż przysługujące mu zgodnie z obowiązującymi normami zaludnienia.
W odwołaniu od tej decyzji Leon K. podniósł, że jest inwalidą wojennym. Mieszka razem z Danielą T., która jest kaleką i chodzi o kulach. Mieszkanie przy ul. K., na które chciałby zamienić dotychczasowe swoje mieszkanie, sąsiaduje z mieszkaniem córki, która może zapewnić niezbędną opiekę zarówno jemu, jak też Danieli T.
Prezydent Miasta Łodzi, działając jako organ odwoławczy, decyzją z dnia 13 maja 1981 r. utrzymał w mocy decyzję Naczelnika Dzielnicy Łódź-Śródmieście. Zdaniem tego organu Leon K. mógłby w wyniku zamiany otrzymać tylko jeden pokój z kuchnią.
Leon K. zaskarżył decyzję Prezydenta Miasta Łodzi do Naczelnego Sądu Administracyjnego. W skardze podnosi, że oboje z Danielą T. są kalekami potrzebującymi pomocy i opieki. Tej pomocy może udzielić córka mieszkająca w domu, w którym chciałby zamieszkać w wyniku zamiany. Podaje też, że z mocy decyzji Naczelnika Dzielnicy Łódź-Śródmieście z dnia 12 stycznia 1981 r. przysługują mu uprawnienia do korzystania z dodatkowej powierzchni mieszkalnej.
Prezydent Miasta Łodzi w odpowiedzi na skargę nie znalazł przesłanek do jej uwzględnienia. Informuje też, że sporny lokal przy ul. K. został w dniu 30 maja 1981 r. przydzielony małżonkom Helenie i Józefowi S.
W toku rozprawy przed Naczelnym Sądem Administracyjnym pełnomocnik skarżącego przedstawił świadectwo lekarskie z dnia 3 listopada 1981 r., z którego wynika, że Leon K., lat 76, jest przewlekle chory i jego stan wymaga pomocy i opieki osoby trzeciej. Okazano także decyzję Naczelnika Dzielnicy Łódź-Śródmieście z dnia 12 stycznia 1981 r., przyznającą Danieli T., zamieszkującej w lokalu zajmowanym przez Leona K., uprawnienia do korzystania z dodatkowej powierzchni mieszkalnej.
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Intencją przepisów ustawy z dnia 10 kwietnia 1974 r. - Prawo lokalowe /Dz.U. nr 14 poz. 84/, dotyczących zamiany lokali, jest umożliwienie w drodze porozumienia osób zainteresowanych dostosowywania potrzeb mieszkaniowych do zmieniających się sytuacji życiowych. Instytucja zamiany lokali mieszkalnych, przewidziana w prawie lokalowym, wywodzi się niewątpliwie z takiej samej instytucji prawa cywilnego. Uwzględniono jednak w niej przesłanki prawa administracyjnego, wyrażające się prawem organów administracji państwowej do władczego wypowiadania się w sprawach zamierzonej zamiany lokali. Wymienione organy, korzystając z tego rodzaju uprawnień, nie mogą jednak zapominać, że aby zamiana odpowiadała intencjom ustawy i charakterowi tej instytucji prawnej, musi opierać się na porozumieniu stron, a głównymi jej przesłankami powinien być interes stron wyrażony zwłaszcza w treści art. 39 ust. 2 prawa lokalowego. Dotyczy to zarówno zamiany pomiędzy stronami /art. 48 ust. 1 prawa lokalowego/ jak też tzw. zamiany z urzędu /art. 48 ust. 2 tej ustawy/. Wprawdzie art. 39 ust. 2 prawa lokalowego literalnie odnosi się tylko do zamiany lokali mieszkalnych między stronami, lecz zawiera on tego rodzaju ustalenia, które ukierunkowują z punktu widzenia społecznego prawidłowość rozstrzygnięć również w sprawie zamiany lokali z urzędu. Należy więc przyjąć, że przepis ten w drodze analogii powinien być stosowany także przy zamianach z urzędu.