Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: sędzia NSA Iwona Bogucka (spr.) Sędziowie sędzia NSA Zbigniew Ślusarczyk sędzia del. WSA Ewa Kręcichwost-Durchowska po rozpoznaniu w dniu 29 kwietnia 2020 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej B. W. i W. P. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 29 listopada 2018 r. sygn. akt I SA/Wa 412/18 w sprawie ze skargi B. W. i W. P. na decyzję Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia [...] stycznia 2018 r. nr [...] w przedmiocie odmowy stwierdzenia nieważności orzeczenia oddala skargę kasacyjną.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z 29 listopada 2018 r., I SA/Wa 412/18, oddalił skargę B. W. i W. P. na decyzję Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z [...] stycznia 2018 r. nr [...] utrzymującą w mocy decyzję tego samego organu z [...] lipca 2004 r. nr [...] o odmowie stwierdzenia nieważności orzeczenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z [...] listopada 1948 r.
Wyrok zapadł w następującym stanie faktycznym i prawnym:
Orzeczeniem z [...] września 1948 r., nr [...], Urząd Wojewódzki W. Dział Rolnictwa i Reform Rolnych, uznał, że nieruchomość ziemska pn. Ż. o powierzchni 67,41 ha, położona w gm. D. powiatu g., stanowiąca własność E. P., podpadała pod działanie art. 2 ust. 1 lit. e) dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz. U. z 1945 r. Nr 3, poz. 13: dalej jako: "dekret PKWN").
Orzeczeniem z [...] listopada 1948 r., nr [...], Minister Rolnictwa i Reform Rolnych utrzymał w mocy orzeczenie z [...] września 1948 r. z tym uzupełnieniem, że przedmiotowa nieruchomość posiada ponad 50 ha użytków rolnych.
Wnioskiem z 4 lutego 1998 r. J. P. (poprzedniczka prawna B. W.) wystąpiła o stwierdzenie nieważności ww. orzeczenia.
Decyzją z [...] lipca 2004 r., nr [...], Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi odmówił stwierdzenia nieważności orzeczenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z [...] listopada 1948 r.
Postanowieniem z [...] marca 2011 r., nr [...], Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi przywrócił B. W. termin do złożenia wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy zakończonej decyzją z [...] lipca 2004 r.
Decyzją z [...] marca 2012 r., nr [...], Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi utrzymał w mocy decyzję z [...] lipca 2004 r.
Wyrokiem z 19 marca 2013 r., IV SA/Wa 786/11, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie stwierdził nieważność decyzji Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z [...] marca 2012 r. i postanowienia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z [...] marca 2011 r. przyjmując, że złożony wniosek o przywrócenie terminu dotknięty był brakiem formalnym.
Postanowieniem z [...] października 2013 r., nr [...], Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi przywrócił termin do złożenia wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy zakończonej decyzją Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z [...] lipca 2004 r.
Decyzją z [...] lutego 2014 r., nr [...], Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi utrzymał w mocy decyzję z [...] lipca 2004 r.
Wyrokiem z 11 maja 2017 r., I SA/Wa 1209/14, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie stwierdził nieważność zaskarżonej decyzji Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z [...] lutego 2014 r. przyjmując, że został skierowana do osoby zmarłej.
Decyzją z [...] stycznia 2018 r., nr [...], Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi utrzymał w mocy decyzję Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z [...] lipca 2004 r. o odmowie stwierdzenia nieważności orzeczenia z [...] listopada 1948 r. W uzasadnieniu Minister wskazał, że wydający kwestionowane orzeczenie organ stanął na stanowisku, że w dniu 1 września 1939 r. E. P. był właścicielem nieruchomości "Ż." o powierzchni 67.41 ha (w tym użytków rolnych ponad 50 ha). Ówczesny organ powołał się na następujące czynności cywilnoprawne z udziałem poprzedniego właściciela: spadkobranie działu gruntu z Ż. po matce W. P. (51,19 ha), nabycie gruntu od współspadkobierców I. S. i B. P. (18,27 ha) oraz sprzedaż gruntu na rzecz W. H., małżonków C. i małżonków P. (ogółem 11.99 ha). Wydający kwestionowane orzeczenie organ odmówił natomiast uwzględnienia aktu notarialnego z [...] czerwca 1946 r., mocą którego E. P. sprzedał swojej żonie działkę o powierzchni 18.2425 ha. Organ nadzoru zauważył, że działy I i II tomu I księgi wieczystej "Ż." nie zachowały się. W ocenie Ministra, czynności cywilnoprawne sprzed 1939 r., na które powołały się organy w kwestionowanych orzeczeniach z 1948 r., znajdują potwierdzenie w odpisach treści zaprojektowanych do działu II księgi hipotecznej pod nazwą "Ż." powiatu grójeckiego, sporządzonych przez Wydział Hipoteczny Sądu Okręgowego w Warszawie. Ponadto, zestawienie tych czynności znalazło się w sprawozdaniu z 30 sierpnia 1948 r. stanowiącym podstawę ustaleń zawartych w kwestionowanym orzeczeniu z [...] września 1948 r. Minister wskazał, że z zaprojektowanych treści wpisów do księgi wieczystej oraz sprawozdania z 30 sierpnia 1948 r. wynika, że w 1919 r. E. P. odziedziczył 91 mórg 126 prętów (51.19 ha) gruntu. W kolejnych latach nabył od I. S. działkę o powierzchni 17 mórg 230 prętów (9,94 ha), sprzedał S. H. działkę o powierzchni 13 mórg 123 prętów (7,51 ha), nabył od B. P. działkę o powierzchni 32 mórg 175 prętów (18,27 ha), sprzedał J. i J. C. działkę o powierzchni 2,24 ha oraz J. i A. P. działkę o powierzchni również 2,24 ha. Na powyższe transakcje otrzymał odpowiednie zezwolenia, co potwierdza dokumentacja geodezyjno-prawna sporządzona na potrzeby sprawy. Organ nadzoru podniósł, że wskazana w kwestionowanych orzeczeniach z 1948 r. powierzchnia nieruchomości wynosi 67,41 ha, w tym użytków rolnych ponad 50 ha. Tak zaś określona ogólna powierzchnia majątku odpowiadała areałowi wskazanemu w protokole zabezpieczającym majątek Ż. z 8 października 1948 r. (podpisanym przez byłego właściciela nieruchomości), a także w sprawozdaniu z 30 sierpnia 1948 r. opracowanym na podstawie przywołanego wyżej wyciągu odpisów treści zaprojektowanych do działu II księgi hipotecznej pod nazwą "Ż.". Natomiast protokół w sprawie opisu inwentaryzacji oraz przejęcia nieruchomości pod zarząd państwowy z [...] maja 1948 r. określał obszar ogólny nieruchomości na 66,38 ha. W ocenie organu nadzoru, pomimo tych niewielkich różnic, organy wydające kwestionowane orzeczenia z 1948 r. trafnie określiły wielkość majątku i tym samym nie naruszyły prawa, stwierdzając, że nieruchomość ta podpada pod działanie dekretu. W orzeczeniach tych nie wskazano wprawdzie dokładnego areału użytków rolnych, jednak w świetle przywołanych wyżej protokołów i ustaleń zawartych w dokumentacji geodezyjno-prawnej bezsprzeczne jest, że powierzchnia użytków rolnych przekraczała 50 ha. Następnie organ wskazał, że przedłożona przez stronę postępowania przy piśmie z 11 sierpnia 2004 r. opinia geodety J. N. nie uwzględnia nabycia przez E. P. działki o powierzchni 32 mórg 175 prętów (18,27 ha) od B. P., a czynność ta znajduje potwierdzenie w zebranej dokumentacji archiwalnej. Ponadto, ww. opinia nie została oparta na archiwalnych mapach, których biegłemu nie udało się odnaleźć, a zebrane dowody nie pozwoliły biegłemu jednoznacznie określić granic przedmiotowej nieruchomości. Z podanych przyczyn, organ odmówił mocy dowodowej temu opracowaniu, które jest jedynie dokumentem prywatnym. Oparł się natomiast na dokumentacji geodezyjno-prawnej sporządzonej we wrześniu 2011 r. przez geodetę W. K. Minister wskazał, że geodeta bazował na zebranych przez organ uwierzytelnionych kopiach aktualizowanych map ewidencyjnych gruntów, uwierzytelnionych komputerowych wypisach z ewidencji gruntów oraz kopii dokumentów prawnych i opracowań mapowych odnalezionych w wyniku kwerend archiwalnych. Odnosząc się natomiast do sprzedaży przez E. P. żonie A. P. działki o powierzchni 18,2425 ha organ wskazał, że sprzedaży tej dokonano w 1946 r. W konsekwencji, czynność ta, jako dział dokonany po wybuchu II wojny światowej, była nieważna w rozumieniu art. 2 ust. 2 dekretu PKWN. Słusznie zatem, oceniając w 1948 r. podpadanie przedmiotowej nieruchomości pod przepisy dekretu PKWN, ówcześnie orzekające organy odmówiły uwzględnienia tej transakcji. Organ wskazał również na wynikającą z akt sprawy okoliczność, że orzeczeniem z [...] grudnia 1947 r. Starostwo Powiatowe G. zezwoliło E. P. na sprzedaż A. H. 17 mórg 230 prętów (czyli około 9,9470 ha). Transakcji tej dokonano aktem notarialnym z [...] sierpnia 1948 r. W ocenie organu nadzoru, również ta czynność, jako dokonana po 1 września 1939 r., nie mogła mieć wpływu na ocenę spełniania przez przedmiotową nieruchomość przesłanek z art. 2 ust. 1 lit. e) dekretu PKWN. Organ podniósł również, że okoliczność zwrotu części nieruchomości objętej ww. orzeczeniem spadkobiercom A. H. pozostaje bez wpływu na ocenę prawidłowości przejęcia nieruchomości, a w szczególności nie daje podstaw do odjęcia obszaru tej działki od ogółu powierzchni majątku "Ż.". Wydając bowiem kwestionowane orzeczenia z 1948 r. ówcześnie orzekające organy, zgodnie z art. 2 dekretu PKWN, brały pod uwagę wyłącznie stan prawny na dzień 1 września 1939 r.