Wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich, skierowanego przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego do rozpoznania przez skład całej Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego, o podjęcie uchwały zawierającej odpowiedź na następujące pytanie prawne:~Czy przychód, jaki powstaje w wyniku otrzymania zachowku podlega opodatkowaniu według zasad określonych w ustawie o podatku od spadków i darowizn /t.j. Dz.U. 1997 nr 16 poz. 89 ze zm./ czy też według zasad określonych w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych /t.j. Dz.U. 2000 nr 14 poz. 176 ze zm./?~podjął następującą uchwałę:
Uzasadnienie strona 2/6

Nabycie roszczenia o zapłatę określonej sumy pieniężnej jest nabyciem prawa majątkowego w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy o podatku od spadków. Jest to nabycie prawa majątkowego wskutek śmierci spadkodawcy /morus causa/. Następuje względem spadkobiercy powołanego do dziedziczenia i obciąża spadek jako jego dług. Tym samym wartość tego roszczenia nie jest uwzględniana przy ustaleniu podstawy opodatkowania spadku /art. 7 ust. 3 ustawy o podatku od spadków/. Nabycie roszczenia majątkowego z tytułu zachowku następuje więc nie tylko wskutek śmierci spadkodawcy, ale także obciąża spadek i jest realizowane jego kosztem. Tym samym istnieją przesłanki do traktowania go jako prawa majątkowego nabytego "w drodze spadku" w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy o podatku od spadków. Inaczej oznaczałoby to zwężającą wykładnię tego pojęcia, a przepisy prawa podatkowego należy interpretować ściśle /nie rozszerzająco, ale też nie zwężająco/. Ponieważ przedmiot opodatkowania podatkiem od spadków nie został ograniczony do nabycia praw majątkowych wynikających z powołania do spadku /dziedziczenia/, to zwrot ustawy o nabyciu praw "w drodze spadku" należy odnieść do nabywania praw unormowanych w księdze IV Kodeksu cywilnego. Istotne jest przy tym. że prawa uprawnionych do zachowku zostały określone z uwzględnieniem ochrony rodziny. Krąg osób uprawnionych do zachowku jest wszak ograniczony do zstępnych, małżonka i rodziców spadkodawcy. Spośród tych osób tylko takie mogą ubiegać się o zachowek, które byłyby powołane do spadku z ustawy /art. 991 par. 1 Kc/; uprawnieni do zachowku są traktowani w sposób uprzywilejowany nawet w stosunku do wierzycieli spadkobiercy z tytułu zapisów i poleceń /art. 1003 i art. 1005 Kc/.

Unormowania Kodeksu cywilnego pozwalają więc na sformułowanie tezy, iż osoby uprawnione do zachowku należą do szczególnie godnych ochrony w sferze uprawnień do majątku spadkodawcy spośród osób mu bliskich. Instytucja zachowku spełnia także rolę alimentacyjną. Taka regulacja instytucji zachowku jest odpowiednia do konstytucyjnych praw do ochrony dziedziczenia oraz ochrony rodziny /art. 18 i art. 64 Konstytucji RP/. Realizacji i umocnieniu tych praw konstytucyjnych służą rozwiązania ustawy o podatku od spadków i darowizn. Świadczy o tym ścisłe uzależnienie wysokości podatku oraz niektórych zwolnień od tego podatku od stosunku rodzinnoprawnego, jaki łączył nabywcę prawa z osobą, po której nabywa prawo. Ustawa o podatku od spadków i darowizn, w odróżnieniu od ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, zawiera rozwiązania będące wyrazem kompromisu pomiędzy dbałością o fiskalne interesy państwa a potrzebą ochrony więzi rodzinnych i umacniania majątkowej pozycji rodziny. W sytuacji, gdy uprawniony do zachowku jego część uzyskałby w formie powołania do spadku, a część w formie zapłaty określonej sumy, odmienność zasad opodatkowania byłaby rażąca, ze złamaniem zasady równości. Opodatkowanie nabycia praw do zachowku uzyskanego w formie zapisu według ustawy o podatku od spadków i darowizn byłoby bowiem znacznie korzystniejsze niż opodatkowanie uprawnienia do zachowku w części nie pokrytej zapisem według ustawy o podatku dochodowym. Oznaczałoby to nierówne traktowanie obywateli znajdujących się w porównywalnej sytuacji prawnej. Przekreślałoby to cel, któremu służyć ma instytucja zachowku, pogłębiając rozluźnienie więzi rodzinnych, któremu właśnie zachowek miał zapobiegać, prowadząc w konsekwencji do podważenia zaufania obywateli do prawa i organów administracji podatkowej, a pośrednio stwarzałoby zagrożenie dla zagwarantowanych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej praw wszystkich do równego traktowania oraz ochrony rodziny.

Strona 2/6