Przepisy art. 27 ust. 1 pkt 1 i art. 28 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 22 stycznia 1999 r. o ochronie informacji niejawnych /Dz.U. nr 11 poz. 95/ nie mają zastosowania do sędziów, w tym prezesów i wiceprezesów sądów.
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Waldemara Grudzieckiego, po rozpoznaniu w dniu 28 września 2000 r. wniosku Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego o podjęcie przez skład siedmiu sędziów Sądu Najwyższego uchwały zawierającej odpowiedź na następujące pytanie prawne:
Czy wobec sędziów, w tym prezesów i wiceprezesów sądów, mogą być prowadzone postępowania sprawdzające określone w przepisach ustawy z dnia 22 stycznia 1999 r. o ochronie informacji niejawnych /Dz.U. nr 11 poz. 95/?
podjął następującą uchwałę:
1. Kierując pytanie prawne do rozpoznania przez skład siedmiu sędziów Sądu Najwyższego Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego stwierdził, że ustawa z dnia 22 stycznia 1999 r. o ochronie informacji niejawnych /Dz.U. nr 11 poz. 95/ wprowadziła między innymi procedurę sprawdzającą wobec osób, które mają dostęp do informacji niejawnych, wymagających ochrony przed nieuprawnionym ujawnieniem. Wywody uzasadnienia wniosku Pierwszego Prezesa zmierzają do wykazania, że w toku stosowania ustawy wyłoniły się poważne wątpliwości i rozbieżności w interpretacji przepisów w zakresie dotyczącym tego, czy w stosunku do sędziów, w tym prezesów i wiceprezesów sądów, jest dopuszczalne prowadzenie postępowania sprawdzającego określonego w ustawie o ochronie informacji niejawnych. W tym zakresie w uzasadnieniu wniosku Pierwszy Prezes odwołał się w szczególności do poglądów wyrażanych przez Rzecznika Praw Obywatelskich, Krajową Radę Sądownictwa, Ministra Sprawiedliwości, niektóre środowiska sędziowskie oraz do zapatrywań wypowiadanych w doktrynie prawa. Zwrócono uwagę na to, że Krajowa Rada Sądownictwa zajęła w dniu 29 marca 2000 r. stanowisko, iż właściwa interpretacja przepisów nie daje podstaw do stwierdzenia sprzeczności ustawy o ochronie informacji niejawnych z Konstytucją /przy założeniu, że postępowanie sprawdzające nie obejmuje sędziów, a więc że przepisy ustawy o ochronie informacji niejawnych w tym zakresie nie mają do nich zastosowania/, co przesądza o braku określonych w art. 186 ust. 2 Konstytucji RP przesłanek do wystąpienia ze stosownym wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodności ustawy z Konstytucją.
Natomiast inne stanowisko zajmuje Rzecznik Praw Obywatelskich, skoro wystąpił do Trybunału Konstytucyjnego /wniosek z dnia 14 czerwca 2000 r., RPO (...)/ o stwierdzenie niezgodności art. 1 ust. 2 pkt 1 lit. "e" w związku z art. 27 ust. 1 pkt 1, art. 28 ust. 1 pkt 3 i art. 31 ust. 2 ustawy o ochronie informacji niejawnych - w zakresie w jakim przepisy te powierzają rozstrzyganie o dopuszczeniu sędziów /prezesów i wiceprezesów sądów oraz trybunałów/, jak również kandydatów na te stanowiska, do dostępu do informacji niejawnych służbom ochrony państwa - z art. 10 ust. 1 i art. 173 Konstytucji RP. Zwłaszcza w związku z rozbieżną wykładnią wchodzących w rachubę przepisów ustawy o ochronie informacji niejawnych przyjmowaną przez Krajową Radę Sądownictwa i Rzecznika Praw Obywatelskich oraz różną interpretacją tych przepisów przez poszczególne środowiska sędziowskie i ich kierownictwa, znajdującą wyraz w zróżnicowanym podejściu do obowiązku poddania się procedurze sprawdzającej, za zasadne należy uznać zapatrywanie Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, że istnieją poważne wątpliwości w praktyce uzasadniające wystąpienie z zagadnieniem prawnym o wyjaśnienie go przez skład siedmiu sędziów Sądu Najwyższego. W tym kontekście uzasadnienie wniosku Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego akcentuje, że ustawa o ochronie informacji niejawnych nie wyłączyła w sposób wyraźny sędziów z obowiązku uzyskiwania poświadczeń bezpieczeństwa. W art. 1 ust. 2 pkt 1 stanowi ona, iż jej przepisy mają zastosowanie do organów władzy publicznej, a w lit. "e" tego przepisu stwierdza, że stosuje się ją do sądów i trybunałów. W art. 27 ust. 6 ustawa ta wyłącza z postępowania sprawdzającego między innymi Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego i Prezesa Trybunału Konstytucyjnego, co a contrario może sugerować, że pozostali pracownicy sądów, w tym sędziowie, podlegają procedurze sprawdzającej, gdy będą rozpoznawać sprawy objęte tajemnicą państwową. Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego ma wszakże wątpliwości, czy pogląd taki jest uprawniony. Wiążą się one w jego ocenie z niedoskonałością ustawy. Nie uwzględnia ona zasad odrębności władz /a przecież sądy i trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz/ oraz ich istoty i specyfiki. Przepisy są mało precyzyjne, kryteria nieostre, a szereg postanowień ustawy nie jest zsynchronizowanych z obowiązującym systemem prawnym.