1. Decyzja organu administracji państwowej uchylająca albo zmieniająca ostateczną decyzję tego organu lub organu niższego stopnia albo stwierdzająca jej nieważność /art. 154, art. 155, art. 161-163 oraz art. 156 Kpa/, jak również decyzja wydana w ramach przepisów o wznowieniu postępowania przez organ pierwszej instancji /art. 150 par. 1 Kpa/ jest decyzją wydaną w pierwszej instancji.
2. Decyzja organu administracji państwowej zmieniająca lub uchylająca decyzję ostateczną w trybie art. 200 par. 2 Kpa jest decyzją wydaną w drugiej instancji.
Od decyzji takiej, jak również od decyzji wydanej w tym trybie przez naczelny organ administracji państwowej, działający jako organ pierwszej instancji, przysługuje stronie wyłącznie skarga do Naczelnego Sądu Administracyjnego, chyba,że jest to decyzja uchylająca decyzję organu pierwszej instancji i przekazująca sprawę do ponownego rozpatrzenia.
Natomiast decyzja wydana w trybie art. 200 par. 2 Kpa przez organ pierwszej instancji stopnia podstawowego lub wojewódzkiego na skutek skargi prokuratora jest decyzją wydaną w pierwszej instancji, od której przysługuje odwołanie do właściwego organu odwoławczego.
Sąd Najwyższy na poniższe pytanie prawne Prokuratora Generalnego PRL:
Czy decyzja organu administracji państwowej uchylająca albo zmieniająca ostateczną decyzję tego organu lub organu niższego stopnia albo stwierdzająca jej nieważność, jest decyzją wydaną w pierwszej instancji w rozumieniu art. 127 Kpa?
podjął uchwałę:
I. W przedstawionym do rozstrzygnięcia pytaniu prawnym chodzi o odpowiedź, jaki charakter ma decyzja organu administracji państwowej uchylająca lub zmieniająca ostateczną decyzję tego organu lub organu niższego stopnia albo stwierdzająca jej nieważność. Zagadnienie więc sprowadza się w ostatecznym wyniku do pytania, czy w świetle przepisów kodeksu postępowania administracyjnego, przewidujących przypadki uchylania, zmiany lub stwierdzenia nieważności decyzji ostatecznej, istnieje jednolity sposób postępowania w przypadku każdego wzruszenia takiej decyzji bez względu na formalnoprawne i merytoryczne tego przyczyny. Formalną prawomocność decyzji określa się dość jednomyślnie jako wyczerpanie możliwości podważenia decyzji w zwykłym trybie przez wniesienie odwołania. Zasada ta wyrażona została wyraźnie w art. 16 par. 1 zdanie pierwsze Kpa. Stosownie do tego przepisu decyzje, od których nie przysługuje odwołanie w administracyjnym toku instancji, są ostateczne. W świetle tej zasady więc za ostateczne należy uznać: a/ decyzje wydane w toku postępowania przez organ drugiej instancji /organ odwoławczy/, b/ decyzje wydane przez organy pierwszej instancji, co do których upłynął termin do złożenia przez obie strony odwołania, a termin ten nie został im przywrócony, c/ decyzje wydane przez centralne organy administracji państwowej, np. przez ministra, kierownika urzędu centralnego /a strona nie skorzystała z możliwości zwrócenia się do tego organu z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie sprawy lub organ ten załatwił wniosek odmownie, d/ decyzje, od których nie przysługuje odwołanie zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami szczególnymi.
Zauważyć ponadto należy, ż zgodnie z art. 137 Kpa strona może cofnąć odwołanie przed wydaniem decyzji przez organ odwoławczy. Jeżeli to nastąpi, to decyzja pierwszej instancji może stać się decyzją ostateczną, chyba że organ odwoławczy nie uwzględnił cofnięcia odwołania, ponieważ prowadziłoby to do utrzymania w mocy decyzji naruszającej prawo lub interes społeczny.
Istota prawomocności formalnej decyzji i uznania jej za ostateczną związana jest przede wszystkim z zasadą dwuinstancyjności wyrażoną w art. 127 par. 1 Kpa, zgodnie z którym to przepisem od decyzji wydanej w pierwszej instancji przysługuje stronie odwołanie tylko do jednej instancji. Przepis ten stanowi konkretyzację art. 15 Kpa, że postępowanie administracyjne jest dwuinstancyjne.
Przyjęta w art. 16 par. 1 Kpa in principio generalna zasada niewzruszalności oraz stabilności ostatecznej decyzji administracyjnej znajduje jednak pewne ograniczenia w kodeksie. Wiąże się to z tym, że postępowanie administracyjne i podjęte w tym postępowaniu rozstrzygnięcia podlegają wszechstronnej kontroli zarówno organów, które te rozstrzygnięcia podjęły /samokontrola/, oraz organów administracji wyższego stopnia w ciągu dalszego postępowania administracyjnego, a także Naczelnego Sądu Administracyjnego w trybie szczególnego postępowania sądowego. Może to jednak nastąpić tylko w przypadkach wyraźnie w kodeksie przewidzianych. Wynika to z art. 16 par. 1 zdanie drugie Kpa, wedle którego uchylenie lub zmiana decyzji ostatecznych, stwierdzenie ich nieważności oraz wznowienie postępowania może nastąpić tylko w przypadkach przewidzianych w kodeksie. W przepisach kodeksu przewidziano kilka instytucji prawnych, które możliwości takie przewidują. Są one następujące: