Do wymierzenia po dniu 1 lipca 1982 r. należności i stałej opłaty rocznej z tytułu nabycia przed tym dniem gruntów rolnych przeznaczonych na cele nierolnicze mają zastosowanie przepisy ustawy z dnia 26 października 1971 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych oraz rekultywacji gruntów /Dz.U. nr 27 poz. 249 ze zm./.
Sąd Najwyższy na poniższe pytanie prawne Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego:
Czy do wymierzenia po dniu 30 czerwca 1983 r. należności i stałej opłaty rocznej z tytułu nabycia przed tym dniem 1 lipca 1982 r. gruntów rolnych przeznaczonych na cele nierolnicze mają zastosowanie przepisy ustawy z dnia 26 października 1971 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych oraz rekultywacji gruntów /Dz.U. nr 27 poz. 249 ze zm./; czy też - ustawy z dnia 26 marca 1982 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych /Dz.U. nr. 11 poz. 79/?
podjął uchwałę:
I. Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego w uzasadnieniu wniosku o podjęcie uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości nadmienił m.in., że Sąd ten w swoim dotychczasowym orzecznictwie stał na stanowisku, iż ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych oraz rekultywacji gruntów z dnia 26 października 1971 r. /Dz.U. nr 27 poz. 249 ze zm./ - wiążąca skutki prawne w zakresie obowiązku uiszczania należności i stałej opłaty rocznej z konstrukcją zdarzenia prawnego, jakim jest nabycie gruntów rolnych przeznaczonych na cele nierolnicze - ma zastosowanie do wszystkich wypadków nabycia takich gruntów przed dniem 1 lipca 1982 r., tj. przed wejściem w życie ustawy z dnia 26 marca 1982 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych /Dz.U. nr 11 poz. 79/, bez względu na datę wymierzania z tego tytułu należności i opłaty rocznej. Według tej koncepcji zobowiązanie powstaje z chwilą nabycia gruntów na cele nierolnicze, decyzja zaś organu administracji państwowej tylko konkretyzuje wysokość zobowiązania z tego tytułu. Późniejsze zatem zmiany stanu prawnego nie mogą mieć - zgodnie z zasadą lex retro non agit i na skutek braku odmiennej normy szczególnej - wpływu na już powstały i istniejący w określonym kształcie stosunek prawny. Taki też pogląd wynika z uzasadnienia uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 grudnia 1982 r. III AZP 8/82 /OSNCP 1984, z. 2-3 poz. 19/. Sąd Najwyższy jednak w dwóch wyrokach, wydanych w sprawach III ARN 23/83 i III ARN 10/84, zaprezentował inną koncepcję stosowania w czasie przepisów powyższych ustaw i przyjął, że do stanów faktycznych zaistniałych przed dniem 1 lipca 1982 r. należy stosować przepisy ustawy z dnia 26 marca 1982 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych /Dz.U. nr 11 poz. 79/, ponieważ z przepisów nowej ustawy nie wynika, czy i które jej przepisy mają moc wsteczną. Koncepcja ta opiera się na wykładni celowościowej przepisów intertemporalnych. Rodzą się jednak - zdaniem wnioskodawcy - zasadnicze zastrzeżenia co do tego, czy istnieją podstawy do tego rodzaju wykładni przepisów przejściowych ustawy z dnia 26 marca 1982 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych.
W istocie w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z dnia 23 grudnia 1982 r. III AZP 8/82 podkreślono m.in., że:
- faktyczna zmiana sposobu użytkowania gruntów pozostaje bez wpływu na obowiązek uiszczenia należności i opłat w rozumieniu art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1971 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych oraz rekultywacji gruntów;
- obowiązek powyższy ciąży na każdym nabywcy gruntów, jeżeli tylko nabycie nastąpiło pod rządem ustawy z 1971 r.;
- wysokość świadczeń powinna być ustalona według przepisów jednego z trzech rozporządzeń wykonawczych do ustawy z 1971 r. obowiązującego w dacie nabycia gruntów. Ten kierunek orzecznictwa został zaaprobowany w piśmiennictwie prawniczym.
II Akty normatywne zawierają zwykle w przepisach końcowych postanowienie określające czas ich obowiązywania. Ma to najczęściej miejsce przez określenie dnia wejścia w życie danego aktu prawnego, co nie oznacza jednak, że od tej chwili ma być on stosowany do wszystkich przypadków, których ze względu nas swą treść dotyczy, i że nie ma być stosowana norma dotychczasowa. Czas bowiem obowiązywania określonej normy prawnej nie zawsze pokrywa się z czasowym zasięgiem jej stosowania. O tym, która norma - dotychczasowa czy nowa - powinna być zastosowana, rozstrzygają przepisy międzyczasowe zawarte w samym akcie prawnym, przepisy ogólne danej dziedziny prawa, a wreszcie pewne zasady ogólne powszechnie uznane przez doktrynę i praktykę. Do zasad ogólnych i powszechnie znanych przez naukę we wszystkich dziedzinach prawa należy zasada lex retro non agit.