1. Nabycie przez żołnierza gospodarstwa rolnego podczas odbywania zasadniczej służby wojskowej, może spowodować konieczność osobistej pracy tego żołnierza na tym gospodarstwie jeżeli wielkość nabytego gruntu, wyposażenie w maszyny rolnicze, rozmiary produkcji rolnej i inne okoliczności, a także stosunki osobiste i rodzinne wskazują, że bez osobistej pracy nabywcy, gospodarstwo to nie byłoby w stanie prowadzić normalnej działalności /art. 87 ust. 2 pkt 5 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej - t.j. Dz.U. 1992 nr 4 poz. 16 ze zm./.
2. Odmówić udzielenia odpowiedzi na pozostałą część zagadnienia.
Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Waldemara Grudzieckiego, w sprawie ze skargi Stanisława K. na decyzję Wojewody C. z dnia 17 stycznia 1995 r. (...) w przedmiocie odmowy zwolnienia z odbycia zasadniczej służby wojskowej z powodu konieczności prowadzenia gospodarstwa rolnego nabytego notarialną umową darowizny, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 5 października 1995 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez Naczelny Sąd Administracyjny - Ośrodek Zamiejscowy w Katowicach postanowieniem z dnia 27 czerwca 1995 r. SA/Ka 292/95 do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 Kpc w związku z art. 211 Kpa:
1. Jakie przesłanki rozstrzygają o tym, że gospodarstwo rolne stanowi lub może stanowić "zorganizowaną całość gospodarczą" /art. 553 Kc w zw. z art. 39 ust. 5 i art. 87 ust. 5 zdanie drugie ustawy z dnia 21 listopada 1969 r., o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej - t.j. Dz.U. 1992 nr 4 poz. 16/;
2. Czy w stosunku do żołnierza odbywającego zasadniczą służbę wojskową, który nabył gospodarstwo rolne w trakcie tej służby, zachodzi wymóg osobistego prowadzenia go i osobistej pracy w nim /art. 87 ust. 2 pkt 5 cytowanej ustawy/?
podjął następującą uchwałę:
Zagadnienie prawne przedstawione w postanowieniu Naczelnego Sądu Administracyjnego - Ośrodek Zamiejscowy w Katowicach wyłoniło się na tle następującego stanu faktycznego: żołnierz zasadniczej służby wojskowej stał się na podstawie umowy darowizny sporządzonej w formie aktu notarialnego właścicielem gospodarstwa rolnego o ogólnej powierzchni 1,87 ha z domem mieszkalnym drewnianym przeznaczonym do rozbiórki oraz rozpoczętą budową nowego budynku mieszkalnego. Gospodarstwo posiada także niezbędne budynki gospodarcze, inwentarz żywy, podstawowe maszyny rolnicze. W dniu nabycia własności w gospodarstwie zamieszkiwali rodzice obdarowanego w wieku 57 i 45 lat uprawnieni do dalszego zamieszkiwania na podstawie służebności mieszkania oraz jego siostra, uczennica szkoły podstawowej. Rodzice obdarowanego nie są zdolni do pracy z powodu złego stanu zdrowia, co wykazał on odpowiednimi zaświadczeniami lekarskimi.
Wątpliwości prawne Naczelnego Sądu Administracyjnego odnosiły się do dwóch kwestii: a/ oceny czy w świetle art. 87 ust. 2 pkt 5 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony /t.j. Dz.U. 1992 nr 4 poz. 16/ oraz art. 553 kodeksu cywilnego obiekt gospodarczy nabyty przez Stanisława K. stanowi gospodarstwo rolne (...) będące "zorganizowaną całością gospodarczą" oraz b/ wymogu osobistego prowadzenia gospodarstwa rolnego i osobistej pracy na nim, także w wypadku nabycia takiego gospodarstwa przez żołnierza w czasie odbywania zasadniczej służby wojskowej.
Przechodząc do drugiej części zagadnienia prawnego warto przytoczyć obszerne fragmenty uzasadnienia postanowienia Naczelnego Sądu Administracyjnego dotyczące tej właśnie kwestii. Art. 87 ust. 2 pkt 5 ustawy - zauważa Naczelny Sąd Administracyjny - zbudowany jest na zasadzie alternatywy rozłącznej.
Pierwsza część odnosi się do sytuacji, gdy gospodarstwo rolne pozostaje, na podstawie tytułu prawnego, w posiadaniu żołnierza, który je prowadzi.
Drugi wariant przewiduje, że wstępny żołnierza pobiera emeryturę lub rentę inwalidzką z powodu prowadzenia gospodarstwa rolnego "a zarazem prowadzenie gospodarstwa jest uzależnione od jego osobistej pracy". Nie skonkretyzowano, czy wyraz "jego" odnosi się do wstępnego, czy do żołnierza /zstępnego/. W odniesieniu do poborowych ubiegających się o odroczenie zasadniczej służby wojskowej ze względu na osobiste prowadzenie gospodarstwa rolnego zawarta jest w przepisie wskazówka, iż chodzi o osobistą pracę "poborowego" /art. 39 ust. 1 pkt 2 in fine/. Przepis ten postanawia zarazem, że prowadzenie gospodarstwa rolnego /wariant pierwszy/ daje podstawę odroczenia tylko wtedy, gdy jest "osobiste".
Przepis odnoszący się do żołnierzy /art. 87 ust. 2 pkt 5 ustawy/ nie wymienia tego warunku, choć w innym miejscu wskazuje się na taki wymóg /art. 88 ust. 1/. Ta "inność" redakcyjna art. 87 ust. 2 pkt 5 prowadzi do rozbieżności orzecznictwa NSA. W jednym z wyroków uznano, że posiadanie zorganizowanego gospodarstwa rolnego, zdolnego do prowadzenia produkcji rolnej, nie eliminuje jeszcze potrzeby wykazania konieczności osobistego prowadzenia przez żołnierza tego gospodarstwa /wyrok z dnia 15 czerwca 1993 r., SA/Po 1278/93/. W innym zaś wyroku, odnoszącym się do poborowego, będącego właścicielem gospodarstwa o pow. 4,36 ha, wyrażono pogląd, że wystarczy, jeśli podejmuje "stosowne decyzje gospodarcze, od których zależy funkcjonowanie gospodarstwa rolnego, inaczej mówiąc, kiedy osobiście kieruje gospodarstwem rolnym" /wyrok z 24 sierpnia 1994 r., SA/Gd 1644/94/. Spójność prawa /art. 39 ust. 1 pkt 2 i art. 87 ust. 2 pkt 5 w zw. z art. 88 ust. 1 ustawy/ przemawia za trafnością poglądu wyrażonego w pierwszym wyroku, tj. za potrzebą ustalenia, że żołnierz odbywający zasadniczą służbę wojskową może być zwolniony z odbycia reszty służby, gdy osobiście ma prowadzić nabyte gospodarstwo rolne wykonując tam osobiście pracę. Oznaczałoby to odniesienie wymogu "osobistej pracy" do obu wariantów art. 87 ust. 2 pkt 5 ustawy.