Zawarte w art. 59 ust. 2 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości /Dz.U. 1989 nr 14 poz. 74/ sformułowanie "grunty rolne i leśne", zostało użyte w znaczeniu przyjętym w par. 1 ust. 1 i 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 listopada 1964 r. w sprawie przenoszenia własności nieruchomości rolnych, znoszenia współwłasności takich nieruchomości oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych /Dz.U. 1983 nr 19 poz. 86 ze zm./.
Sąd Najwyższy na poniższe pytanie prawne Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego:
Czy przy stosowaniu art. 59 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości /Dz.U. nr 22 poz. 99/ zakwalifikowanie wywłaszczonego gruntu jako rolnego /art. 59 ust. 2/ lub nierolnego /art. 59 ust. 3/, powinno być dokonywane z uwzględnieniem kryteriów zawartych w par. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 listopada 1964 r. w sprawie przenoszenia własności nieruchomości rolnych, znoszenia współwłasności takich nieruchomości oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych /t.j. Dz.U. 1983 nr 19 poz. 86/, czy też według art. 4 pkt 8 ustawy z dnia 26 marca 1982 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych /Dz.U. nr 11 poz. 79/?
podjął uchwałę:
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego wniósł o podjęcie uchwały zawierającej odpowiedź na pytanie prawne sformułowane w części wstępnej niniejszej uchwały.
Istota zagadnienia sprowadza się do dokonania wykładni art. 59 ust. 2 ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości w zakresie użytego w nim sformułowania "grunty rolne i leśne". Potrzeba taka wynika z tego, że przepisy wymienionej ustawy posługując się tym sformułowaniem nie definiują go ani też nie odsyłają w tym zakresie do innych unormowań.
Pojęcie gruntu rolnego nie jest jednolite i występuje w wielu aktach normatywnych w różnych znaczeniach. Przed wejściem w życie ustawy z 1971 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych oraz rekultywacji gruntów uchwała Rady Ministrów nr 198 z 1966 r., regulując ochronę użytków rolnych, za takie użytki uznawała grunty, które w ewidencji gruntów wykazane były jako użytki rolne.
Przepisy ustawy z 1982 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych, podobnie jak ustawy z 1971 r., odsyłają w zakresie określenia gruntów rolnych i leśnych do przepisów o ewidencji gruntów. Za wyłączenie z produkcji rolnej uważają zaniechanie rolniczego lub leśnego ich użytkowania przez właściciela lub osobę nabywającą te grunty na cele nierolnicze /art. 4 pkt 8/.
Według zaś kodeksu cywilnego /art. 46 Kc/ nieruchomościami są części powierzchni ziemskiej, stanowiące odrębny przedmiot własności /grunty/, jak również budynki trwałe z gruntami związane lub części takich budynków, jeśli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności. W związku z kodeksowym określeniem pojęcia nieruchomości pozostaje definicja nieruchomości rolnej zawarta w par. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 listopada 1964 r. w sprawie przenoszenia własności nieruchomości rolnych, znoszenia współwłasności takich nieruchomości oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych, według której "nieruchomość uważa się za rolną, jeśli jest lub może być użytkowana na cele produkcji rolnej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sądowniczej (...)". Nieruchomość traci swój dotychczasowy charakter z dniem ogłoszenia w dzienniku WRN zarządzenia właściwego terenowego organu administracji państwowej, w którego wyniku nastąpi ustalenie granic terenów budownictwa mieszkaniowego i zagrodowego, przejmowanych na własność Państwa na podstawie przepisów o terenach budowlanych na obszarze wsi oraz przepisów o terenach budowlanych na obszarze miast i osiedli, jeżeli nieruchomość znajduje się na tych terenach, lub jeżeli decyzją terenowego organu administracji państwowej stopnia podstawowego, wydaną w trybie przepisów o planach realizacyjnych, została przeznaczona na cele nie związane bezpośrednio z produkcją rolną /par. 1 ust. 2 rozporządzenia w brzmieniu obowiązującym do dnia 29 września 1988 r./.
W świetle takich unormowań wyjaśnienia wymaga kwestia, czy ustawodawca w art. 59 ust. 2 ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości użył sformułowania "grunty rolne i leśne" w znaczeniu przyjętym w ustawie o ochronie gruntów rolnych i leśnych, czy w par. 1 powołanego rozporządzenia. W zależności od przyjętego rozwiązania właściciele wywłaszczonych nieruchomości rolnych otrzymują odszkodowanie jak za grunt rolny bądź jak za grunt budowlany. Rozwiązania te bowiem różnią się co do chwili, z jaką nieruchomość traci rolny charakter, a to wpływa na wysokość odszkodowania. Stawki za wywłaszczony grunt budowlany są bowiem znacznie wyższe od stawek za grunt rolny.