Do kosztów uzyskania przychodu /art. 15 ustawy z dnia 16 grudnia 1972 r. o podatku dochodowym - t.j. Dz.U. 1988 nr 4 poz. 37/ ze sprzedaży rzeczy wlicza się wartość pracy własnej podatnika zmniejszoną o sumę, która przypadałaby tytułem podatku od wynagrodzeń w razie korzystania z pracy najemnej.
Sąd Najwyższy z udziałem prokuratora Prokuratury Generalnej, T. Kozy, rozpoznał wniosek Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego z dnia 30 listopada 1987 r. o udzielenie odpowiedzi na następujące zagadnienie prawne:
Czy wartość własnej pracy podatnika podlega na podstawie art. 15 ustawy z dnia 16 grudnia 1972 r. o podatku dochodowym /t.j. Dz.U. 1983 nr 43 poz. 192/ uwzględnieniu przy ustalaniu wartości podlegającej odliczeniu?
podjął następującą uchwałę i postanowił nadać jej moc zasady prawnej:
W przedmiocie ustalenia dla celów podatkowych dochodu ze sprzedaży domu, wybudowanego tzw. systemem gospodarczym, występuje rozbieżność zapatrywań na to, czy wartość nakładu pracy własnej podatnika i jego rodziny jest w rozumieniu art. 15 podatku o podatku dochodowym z dnia 16 grudnia 1972 r. - zwanej dalej ustawą o podatku dochodowym - kosztem wytworzenia rzeczy i czy w związku z tym podlega odliczeniu od przychodu uzyskanego z jej sprzedaży.
Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 10 czerwca 1985 r. III SA 158/85 zajął stanowisko, że art. 13 ustawy o podatku dochodowym zalicza do kosztów uzyskania przychodów wszelkie koszty w tym celu poniesione i że nie ma żadnej uzasadnionej podstawy, by odmiennie traktować pracę najemną od pracy własnej. Praca własna podatnika wchodzi w skład kosztów wytworzenia domu następnie sprzedanego.
Stanowisko przeciwne zajął Sąd Najwyższy, uwzględniając w sprawie III ARN 33/85 wyrokiem z dnia 21 marca 1985 r. rewizję nadzwyczajną Ministra Sprawiedliwości. Stwierdził m.in., że "przy ustalaniu dla celów podatkowych wielkości dochodu ze sprzedaży nieruchomości budynkowej kosztem uzyskania domu w wypadku wzniesienia go systemem gospodarczym jest suma rzeczywistych wydatków związanych z budową z wyłączeniem wartości pracy własnej podatnika" oraz że "wartość pracy podatnika w takim przypadku stanowi dochód, a nie koszt wytworzenia rzeczy". Poza tym, powołując się na swą uchwałę dnia 14 lutego 1986 r. III AZP 1/86, wskazał, że "kwestia przedstawia się odmiennie w sytuacji, w której rolnik używa wyprodukowanych przez siebie produktów do dalszego przetwórstwa. W takim przypadku do kosztów uzyskania przychodów zalicza się wartość użytych surowców wyprodukowanych we własnym gospodarstwie rolnym".
O utrzymujących się nadal poważnych wątpliwościach interpretacyjnych może świadczyć przedstawione Sądowi Najwyższemu w trybie art. 391 Kpc postanowieniem Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 14 maja 1987 r. do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne: "Czy budynek wzniesiony przez podatnika na nabytej nieruchomości stanowi nakład w rozumieniu art. 13 zdanie drugie ustawy z dnia 16 grudnia 1972 r. o podatku dochodowym, o którego wartość ulega zmniejszeniu różnica między przychodem uzyskanym ze sprzedaży nieruchomości zabudowanej a kosztem nabycia tej nieruchomości".
Sąd Najwyższy, rozstrzygając to zagadnienie uchwałą z dnia 25 września 1987 r. III AZP 9/87, uznał ponownie, że praca własna nie jest poniesionym przez podatnika kosztem wzniesienia domu, "nie jest bowiem wydatkiem faktycznie ponoszonym". Kosztem wzniesienia domu lub jego części systemem gospodarczym "jest suma rzeczywistych wydatków związanych z budową - z wyłączeniem wartości pracy własnej podatnika".
W związku z tą rozbieżnością wykładni Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego wystąpił na podstawie art. 18 ust. 2 ustawy z dnia 20 września 1984 r. o Sądzie Najwyższym /Dz.U. nr 45 poz. 241/ z wnioskiem o udzielenie odpowiedzi na pytanie prawne zamieszczone w sentencji uchwały.