Organ administracji rządowej orzeka na podstawie art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości /j.t. Dz.U. 1991 nr 30 poz. 127 ze zm./ o zwrocie nieruchomości zbędnej na cel określony w decyzji o wywłaszczeniu lub umowie sprzedaży na podstawie art. 6 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości /Dz.U. nr 17 poz. 70 ze zm./, jeżeli Skarb Państwa lub gmina władają nieruchomością.
Sąd Najwyższy przy udziale prokuratora J. Antosiewicz w sprawie ze skargi Gizeli i Franciszka Cz. na decyzję Wojewody K. z dnia 2 grudnia 1992 r., (...) w przedmiocie umorzenia postępowania w sprawie wniosku o zwrot wywłaszczonej nieruchomości, po rozpoznaniu zagadnienia prawnego przekazanego przez Naczelny Sąd Administracyjny Ośrodek Zamiejscowy w Katowicach postanowieniem z dnia 14 lipca 1993 r. SA/Ka 95/93 do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 Kpc w związku z art. 211 Kpa:
1/ Czy o zwrocie nieruchomości zbędnej na cel określony w decyzji o wywłaszczeniu /lub w umowie o zbyciu na podstawie art. 6 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczenia nieruchomości - t.j. Dz.U. 1974 nr 10 poz. 64/ organ administracji rządowej może orzec na podstawie art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości /t.j. Dz.U. 1991 nr 30 poz. 127 ze zm./ tylko w przypadku, gdy Skarb Państwa lub gmina nadal władają nieruchomością?
2/ w przypadku odpowiedzi przeczącej - czy wydanie decyzji o zwrocie takiej nieruchomości powinno być poprzedzone decyzją o rozwiązaniu umowy wieczystego użytkowania, podjętą na podstawie art. 26 ust. 2 lub 3 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości bądź innym doprowadzeniem do wygaszenia prawa wieczystego użytkowania, a jeżeli tak - to jak należy uregulować kwestię własności budynków znajdujących się na tym gruncie i stanowiących własność z mocy prawa państwowej osoby prawnej w oparciu i art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości /Dz.U. nr 79 poz. 464 ze zm./?
podjął następującą uchwałę:
Przedstawione zagadnienie prawne wyłoniło się w toku rozpoznawania przez Naczelny Sąd Administracyjny sprawy o zwrot wywłaszczonej nieruchomości na tle następującego stanu faktycznego.
Aktem notarialnym (...) spisanym w dniu 5.10.1973 r. w PBN w M. Gizela i Franciszek małżonkowie Cz. w drodze umowy sprzedaży sprzedali Skarbowi Państwa Fabryce Samochodów Małolitrażowych w B.-B. w trybie art. 6 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości /Dz.U. nr 18 poz. 94/ nieruchomość wraz z budynkiem mieszkalnym, położoną w B.-St. o powierzchni 700 m2, oznaczonej nr 853/30 i zapisanej w księdze wieczystej KW (...) Sądu Rejonowego w M. W par. 7 tego aktu notarialnego zaznaczono, że znajdujący się na tej nieruchomości budynek przeznaczony został do rozbiórki przez inwestora.
W piśmie z dnia 16 marca 1992 r. Gizela i Franciszek małżonkowie Cz. wnosili o zwrot ww. domu mieszkalnego i działki nr 853/53.
Decyzją z dnia 13.10.1992 r. (...) Kierownik Urzędu Rejonowego w T. odmówił zwrotu nieruchomości, obejmującej parcelę nr 853 o powierzchni 700 m2, zabudowanej budynkiem mieszkalnym.
W uzasadnieniu swej decyzji Kierownik Urzędu Rejonowego w T. powołał się na dwie okoliczności, a mianowicie, że decyzją Wojewody K. (...) z dnia 5.12.1991 r. z mocy ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości /Dz.U. nr 79 poz. 464/, Fabryka Samochodów Małolitrażowych - Spółka Akcyjna w B.-B. uzyskała prawo do użytkowania wieczystego tej działki oraz prawo własności znajdującego się na niej budynku, a nadto że w wyniku oględzin ustalono, iż nieruchomość została przystosowana do potrzeb zakładu i wchodzi w kompleks budynków typu hotelowego, gospodarczego i biurowego FSM a teren działki został w całości utwardzony asfaltem.
Wojewoda K. po rozpoznaniu od powyższej decyzji odwołania Gizeli i Franciszka małżonków Cz., decyzją z dnia 2.12.1992 r., (...) uchylił zaskarżoną decyzję w całości i umorzył postępowanie w I instancji. Uzasadniając swoje rozstrzygnięcie wskazał, że stwierdzenie zbędności wywłaszczonej lub wykupionej nieruchomości na cel określony w decyzji o wywłaszczeniu lub w umowie sprzedaży jest możliwe tylko wtedy gdy nieruchomość jest nadal we władaniu Skarbu Państwa, który ją nabył. Zdaniem Wojewody K. nie można mówić o zbędności /warunkującej zwrot nieruchomości/ jeżeli jej nabywca - Skarb Państwa już nią nie dysponuje, gdy w formie przewidzianej prawem zbył ją w drodze sprzedaży bądź oddał ją w wieczyste użytkowanie.
Trwale rozdysponowanie /w formie przewidzianej prawem/ przedmiotowej nieruchomości, przez jej nabywcę czyni postępowanie o zwrot tej nieruchomości bezprzedmiotowym.
Gizela i Franciszek Cz. w swej skardze do NSA podkreślili zbędność tej nieruchomości dla celów, dla których została nabyta przez Skarb Państwa oraz korzystanie z niej przez FSM w sposób niegospodarny, powodujący dewastację budynku. Wskazali iż FSM miała realizować na tej działce bliżej nie sprecyzowane, w umowie sprzedaży inwestycje i w tym celu miała nastąpić rozbiórka domu mieszkalnego. Tymczasem dom ten stoi nadal i jest zasiedlony przez dwie rodziny pracowników FSM, a w części parterowej urządzono sklep. Jedynie niewielki fragment działki, został wykorzystany pod budowę hotelu robotniczego OHP, obecnie wykorzystywanego jako rotacyjne mieszkanie pracownicze. Teren działki wyasfaltowano. Nawierzchnię położono wyżej od izolacji poziomej budynku mieszkalnego. Spowodowało to zawilgocenie i dewastację budynku. Skarżący podkreślili, że czują się oszukani, gdyż odebrano im nowowzniesiony, wysiłkiem wieloletnich wyrzeczeń dom jednorodzinny dla ważnych celów inwestycyjnych, a w rzeczywistości z domu ich korzystają lokatorzy pracownicy FSM.