Trzyletni termin do rozpoczęcia budowy przewidziany w art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1961 r. o terenach budowlanych na obszarach wsi /t.j. Dz.U. 1969 nr 27 poz. 216 ze zm./ wiąże także następców prawnych pierwszego nabywcy.
Sąd Najwyższy na poniższe pytanie prawne Prokuratora Generalnego:
Czy przewidziany w art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1961 r. o terenach budowlanych na obszarach wsi /t.j. Dz.U. 1969 nr 27 poz. 216 ze zm./, obowiązek rozpoczęcia w ciągu trzech lat budowy, odnosi się tylko do pierwszego nabywcy działki /bezpośrednio od Państwa/ czy także do jego następców prawnych?
podjął uchwałę:
Przepis art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1961 r. o terenach budowlanych na obszarach wsi /Dz.U. 1969 nr 27 poz. 216 ze zm./ stanowi m.in., że osoba, która nabyła w trybie tejże ustawy działkę budowlaną, obowiązana jest w ciągu trzech lat rozpocząć na tej działce budowę, a do tego czasu zapewnić rolnicze wykorzystanie działki. W przypadku nierozpoczęcia budowy w tym terminie działka może być przejęta na własność Państwa w drodze decyzji administracyjnej.
Prokurator Generalny PRL we wniosku o podjęcie uchwały zawierającej odpowiedź na przytoczone pytanie prawne podniósł, że w praktyce administracyjnej i sądowo-administracyjnej wyłoniła się rozbieżność w wykładni tego przepisu. Chodzi mianowicie o to, czy przewidziany w art. 15 ust. 1 obowiązek rozpoczęcia budowy w ciągu trzech lat ciąży tylko na osobie, która nabyła działkę bezpośrednio od Państwa, czy też - w przypadku nierozpoczęcia budowy przez taką osobę i zmiany właściciela działki - również na osobie, która taką działkę nabyła w drodze dziedziczenia lub w drodze czynności cywilnoprawnej.
Ilustracją rozbieżności poglądów jest sprawa SA/Gd 495/83 Naczelnego Sądu Administracyjnego - Ośrodek Zamiejscowy w Gdańsku. W sprawie tej organy administracji państwowej zarówno szczebla państwowego, jak i wojewódzkiego prezentowały pogląd, że wspomniany obowiązek rozpoczęcia budowy w terminie trzech lat ciąży zarówno na osobie, która nabyła taką działkę bezpośrednio od Państwa, jak i na późniejszych jej właścicielach. Od każdoczesnego właściciela, który nie wywiązał się z ustawowego obowiązku rozpoczęcia budowy działka może być zatem przejęta. Poglądu tego nie podzielił Naczelny Sąd Administracyjny. Sąd ten wyraził pogląd, że przejęcie działki budowlanej na własność państwa z powodu nieprzystąpienia do jej zabudowy w trzyletnim okresie od nabycia dotyczy tylko osoby, która nabyła ją od Państwa, gdyż powołany przepis art. 15 ustawy nie odnosi się do następców prawnych nabywcy z tytułu spadkobrania, darowizny lub innej czynności prawnej. Pogląd ten nie został bliżej uzasadniony. Nie może też być uznany za trafny.
Zasadniczą intencją ustawy z 31 stycznia 1961 r. o terenach budowlanych na obszarach wsi było stworzenie warunków do działania w kierunku wdrażania ładu i porządku w systemie zabudowy wsi, a tym samym stworzenie podstaw do wprowadzania niezbędnych urządzeń cywilizacyjnych. Ustawa ta obok ustawy z dnia 31 stycznia 1961 r. o planowaniu przestrzennym miała być instrumentem prowadzącym do planowego rozwoju i przeobrażania osiedli wiejskich. Miała też sprzyjać wzrostowi budownictwa wiejskiego i zagrodowego. Dla realizacji tych celów ustawa przewidziała szereg instrumentów, takich jak planowanie przeznaczenia terenów, przenoszenie własności prywatnych terenów na rzecz Państwa i przydzielanie ich na konkretne cele, obowiązek w zakresie zabudowy itp. Właśnie dla zapewnienia terenów budowlanych na potrzeby budownictwa mieszkaniowego, zagrodowego i gospodarczego oraz budownictwa usługowego i administracyjnego na obszarach wsi art. 8 ustawy wprowadził możliwość przejęcia na własność Państwa całego obszaru przeznaczongo pod zabudowę. Ta generalna socjalizacja terenu urbanistycznego wprowadzona nowelą do ustawy z dnia 19 kwietnia 1969 r. o zmianie ustawy o terenach budownictwa na obszarach wsi /Dz.U. nr 11 poz. 81/ miała sprzyjać realizacji celów założonych ustawą. Uprzednio bowiem - przed nowelą - odjęcie własności konkretnej działki budowlanej następowało dopiero w sytuacji, gdy chcący budować nie dysponował własną działką na obszarze urbanistycznym i nie mógł jej uzyskać w drodze zamiany lub kupna.