Fundacja jako organizacja społeczna może na podstawie art. 33 par. 2 w zw. z art. 25 par. 4 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi /Dz.U. nr 153 poz. 1270 ze zm./ zgłosić udział w postępowaniu sądowym w charakterze uczestnika postępowania w sprawie dotyczącej interesu prawnego innej osoby.
Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego - Janusz Trzciński Sędziowie NSA: Barbara Adamiak (sprawozdawca) Roman Hauser Zygmunt Niewiadomski Włodzimierz Ryms (współsprawozdawca i autor uzasadnienia) Maria Rzążewska Maria Wiśniewska Protokolant Jędrzej Dessoulavy-Śliwiński z udziałem Prokuratora Prokuratury Krajowej Marii Teresy Kalocińskiej po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej w dniu 12 grudnia 2005 r. w sprawie z zażalenia Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka na postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 8 grudnia 2004 r. sygn. akt V SA/Wa 898/04 o odmowie dopuszczenia Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka do udziału w sprawie ze skargi [...] reprezentowanej przez [...] na decyzję Rady do Spraw Uchodźców z dnia 19 marca 2004 r. [...] w przedmiocie odmowy nadania statusu uchodźcy, zagadnienia prawnego przedstawionego przez skład orzekający Naczelnego Sądu Administracyjnego postanowieniem z dnia 31 sierpnia 2005 r., sygn. akt II OZ 165/05 do rozstrzygnięcia w trybie art. 187 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.): "czy fundacja, której zakresu statutowej działalności dotyczy sprawa sądowo-administracyjna innej osoby, może zgłosić swój udział w charakterze uczestnika postępowania jako organizacja społeczna w rozumieniu art. 25 § 4 i art. 33 § 2 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi" podjął następującą uchwałę: Fundacja jako organizacja społeczna może, na podstawie art. 33 § 2 w związku z art. 25 § 4 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.), zgłosić udział w postępowaniu sądowym w charakterze uczestnika postępowania w sprawie dotyczącej interesu prawnego innej osoby.
W toku rozpoznawania sprawy ze skargi [...] na decyzję Rady do Spraw Uchodźców z dnia 19 marca 2004 r. o odmowie nadania skarżącej statusu uchodźcy w Polsce i wyrażeniu zgody na pobyt tolerowany, udział w postępowaniu sądowym zgłosiła Helsińska Fundacja Praw Człowieka na podstawie art. 33 § 2 w związku z art. 25 § 4 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.).
Zaskarżonym postanowieniem z dnia 8 grudnia 2004 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie odmówił dopuszczenia Fundacji do udziału w tej sprawie. Zdaniem Sądu udział w postępowaniu sądowym w sprawie innej osoby może zgłosić organizacja społeczna, jeżeli sprawa dotyczy zakresu jej statutowej działalności. Organizacją społeczną jest organizacja obywatelska, która ma charakter korporacyjny. Fundacja nie jest organizacją społeczną, ponieważ podstawą jej działania jest majątek przeznaczony na określony cel społeczny. Stosownie do przepisów ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (Dz. U. z 1991 r. Nr 46, poz. 203 ze zm.) w ocenie Sądu fundacje chociaż mogą być uznane za organizacje obywatelskie realizujące cele społecznie lub gospodarczo użyteczne, to jednak nie są organizacjami społecznymi w rozumieniu art. 25 § 4 i art. 33 § 2 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi oraz art. 5 § 2 pkt 5 Kodeksu postępowania administracyjnego. Na poparcie takiego stanowiska Sąd przytoczył także orzeczenia NSA, w których również przyjęty został taki pogląd (postanowienie NSA z dnia 6 maja 1998 r., sygn. akt IV SA 898/96; wyrok NSA z dnia 21 grudnia 2001 r., sygn. akt II SA 786/00).
W zażaleniu na to postanowienie Fundacja podniosła zarzut naruszenia przepisów art. 25 § 4 i art. 33 § 2 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi oraz art. 12 Konstytucji RP. Zdaniem Fundacji określenie "organizacja społeczna" powinno być wyjaśnione w zgodzie z art. 12 Konstytucji RP, który gwarantuje wolność samoorganizowania się społeczeństwa w różnych formach, w tym także w formie fundacji. Tak więc krąg podmiotów, które mogą być uznane za organizacje społeczne określa przepis art. 12 Konstytucji RP. Na szeroki zakres pojęcia "organizacja społeczna" wskazuje także ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (Dz. U. Nr 96, poz. 873 ze zm.), która zbliża znaczenie pojęć "organizacja społeczna" i "organizacja pozarządowa". Nie ma więc wystarczającego uzasadnienia stanowisko, iż organizacjami społecznymi są organizacje typu korporacyjnego.
Rozpoznając zażalenie skład orzekający , na podstawie art. 187 § 1 w związku z art. 197 § 2 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi przedstawił do rozstrzygnięcia składowi siedmiu sędziów zagadnienie prawne wyrażone w pytaniu: czy fundacja, której zakresu statutowej działalności dotyczy sprawa sądowoadministracyjna innej osoby, może zgłosić swój udział w charakterze uczestnika postępowania jako organizacja społeczna w rozumieniu art. 25 § 4 i art. 23 § 2 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Skład orzekający przyjął, że zagadnienie to budzi wątpliwości, ponieważ nie ma legalnej definicji pojęcia "organizacja społeczna". W dotychczasowym orzecznictwie przeważał pogląd, że fundacja nie jest organizacją społeczną (postanowienie NSA z dnia 12 stycznia 1993 r., sygn. akt I SA 1762/92, ONSA z 1993r., z. 3, poz. 75). Za odmiennym stanowiskiem może przemawiać art. 12 Konstytucji RP, który wskazuje formy samoorganizacji społeczeństwa obywatelskiego i zalicza do nich expressis verbis także fundacje. Za szerokim rozumieniem pojęcia "organizacja społeczna" zdaje się przemawiać także to, że w ustawodawstwie pojęcie "organizacja społeczna" jest zastępowane określeniem "organizacja pozarządowa". Również względy celowościowe przemawiają za udziałem fundacji w postępowaniu sądowym, ponieważ udział powinien zależeć od celu i zakresu działania organizacji, a nie od prawnej formy jej utworzenia. Zdaniem składu orzekającego nie budzi wątpliwości, iż rozpoznawana sprawa dotyczy statutowej działalności Fundacji. Fundacja ta została dopuszczona do udziału w postępowaniu sądowym w innej sprawie przez Naczelny Sąd Administracyjny (postanowienie NSA z dnia 29 czerwca 2005r., sygn. akt II FSK 153/05).