(art. 67 ust. 1 Konstytucji RP) oraz historycznie ukształtowane rozumienie ubezpieczenia społecznego obejmującego ubezpieczenie zdrowotne.
Odwołując się w pierwszym rzędzie do wykładni historycznej, warto przypomnieć, że utrzymany w mocy na podstawie art. 77 ustawy konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz. U. Nr 84, poz. 426 ze zm.) m.in. art. 77 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej uchwalonej przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r. (rozdział 8 Podstawowe prawa i obowiązki obywateli), stanowiąc w ust.1 o prawie obywateli RP do ochrony zdrowia, łączył to prawo z prawem do ochrony w razie choroby lub niezdolności do pracy. Z kolei przepis ust. 2 tego artykułu, jako jedno z zadań służących wykonaniu określonego w ust. 1 celu, określał poza rozwojem organizowanej przez państwo służby zdrowia i bezpłatną pomocą lekarską dla wszystkich ludzi pracy i ich rodzin, rozwój ubezpieczenia społecznego na wypadek choroby, starości i niezdolności do pracy. Obowiązująca wówczas ustawa zasadnicza nie przewidywała w ogóle ubezpieczenia zdrowotnego, uznając ubezpieczenie społeczne za sposób realizacji prawa obywatela do ochrony zdrowia i pomocy w razie choroby.
W Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. nie powtórzono ani samego pojęcia ubezpieczenia społecznego, ani nie posłużono się taką formułą rozumianą jako zadanie, za pomocą którego obywatele RP mogli realizować swoje prawo do ochrony zdrowia i pomocy w razie choroby lub niezdolności do pracy. Obywatelowi przyznano bowiem prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego, odsyłając do ustawy, gdy idzie o zakres i formy zabezpieczenia społecznego.
Z kolei przepisem art. 68 ust. 1 Konstytucji zapewniono prawo każdego obywatela do ochrony zdrowia, nie przewidując instytucji ubezpieczenia zdrowotnego, lecz pozostawiając ustawie określenie warunków i zasad udzielania świadczeń opieki zdrowotnej. Przyjęta ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej (...), poza ścisłym wypełnieniem dyspozycji konstytucyjnej polegającym na określeniu warunków udzielania i zakresu świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, określiła również m.in. zasady podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu. Jednak zawarte w dziale IV ustawy przepisy (art. 65 - 78 ) w dużej mierze bazują na przepisach oraz rozwiązaniach prawnych przyjętych ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych i przez to ściśle są z nią powiązane, tworząc z nią spójny system (np.: art. 66 ust. 1 - obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego przypisany osobom spełniającym warunki do ubezpieczenia społecznego, art. 69 ust.1 i 2 - terminy powstania i wygaśnięcia obowiązku ubezpieczenia zdrowotnego określone w przepisach o ubezpieczeniach społecznych, art. 72 ust. 1 - powstanie obowiązku ubezpieczenia zdrowotnego z osób pobierających emeryturę lub rentę z dniem od którego przysługuje wypłata emerytury lub renty, art. 77 ust.1 - zgłoszenia do ubezpieczenia zdrowotnego kierowane są do ZUS lub KRUS). Warto też zauważyć, że składki na ubezpieczenie zdrowotne, tak jak składki na ubezpieczenie społeczne, opłacane są i ewidencjonowane w ZUS lub KRUS i w jednym tylko przypadku w centrali Narodowego Funduszu Zdrowia (art. 87 ust. 4 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej). Nie dziwi więc, że kontrolę w zakresie realizacji zadań ubezpieczenia zdrowotnego, określonych przepisami ustawy przeprowadza na wniosek ministra właściwego do spraw finansów publicznych, minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego w ZUS (dla objętych ubezpieczeniem społecznym) lub KRUS (dla objętych ubezpieczeniem społecznym rolników). Również ZUS (lub KRUS) przeprowadza kontrolę wykonywania obowiązków płatników w zakresie zgłoszenia ubezpieczonych do Funduszu i opłacania składki.