Właścicielowi domu wielomieszkaniowego przysługuje prawo zajęcia lokalu użytkowego opróżnionego w tym domu.
Sąd Najwyższy w sprawie ze skargi Bolesława D., Apolonii D., Wacława D. i Krystyny K. na decyzję dyrektora Wydziału Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej Urzędu Wojewódzkiego w T. z dnia 20 lutego 1989 r. w przedmiocie przydziału lokalu użytkowego po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Naczelny Sąd Administracyjny - Ośrodek Zamiejscowy w Gdańsku postanowieniem z dnia 9 sierpnia 1989 r. SA/Gd 429/89 do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 Kpc:
Czy właścicielowi domu wielomieszkaniowego przysługuje prawo zajęcia zwolnionego lokalu użytkowego w tym domu w celu wykorzystania go dla prowadzenia działalności gospodarczej?
podjął następującą uchwałę:
Wątpliwości wyrażone w przedstawionym pytaniu prawnym powstały w sprawie, w której na pierwszeństwo przydziału lokalu użytkowego powoływała się wdowa po rzemieślniku, zaś współwłaściciele domu wielomieszkaniowego, w którym lokal ten jest położony, domagali się udostępnienia im tego opróżnionego lokalu na prowadzenie zamierzonej działalności gospodarczej.
Naczelny Sąd Administracyjny wskazał w uzasadnieniu swego postanowienia, że te zbiegające się żądania mogą być rozważone jedynie przy przyjęciu, jak to wynika z art. 36 ust. 4 prawa lokalowego w brzmieniu z 1987 r., że sporny lokal jest wolny pod względem faktycznym i prawnym, o czym mowa także w art. 33 tej ustawy. Z przepisów tych wynika również, że właściciel /współwłaściciel/ może realizować swoje uprawnienia bez potrzeby uzyskania decyzji o przydziale, o którą musi ubiegać się osoba powołująca się na pierwszeństwo przydziału. Treść art. 33 prawa lokalowego wywołuje wątpliwości, czy dotyczy ona tylko lokali mieszkalnych, choć w ust. 3 posłużono się pojęciem samodzielnego lokalu, to zaś - według definicji zawartej w art. 5 ust. 3 tego prawa - odnosi się także do lokalu użytkowego. Przy takiej wykładni oświadczenie woli współwłaścicieli wyłączałoby możliwość przydziału nawet na zasadzie pierwszeństwa, co byłoby zgodne z ustawowymi tendencjami rozszerzania możliwości korzystania z budynków i lokali przez ich właścicieli.
Gdyby taki wniosek nie był trafny, dalszą wątpliwość nasuwa interpretacja art. 29 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 w brzmieniu nadanym w art. 11 ustawy z dnia 24 lutego 1989 r. o niektórych warunkach konsolidacji gospodarki narodowej oraz o zmianie niektórych ustaw /Dz.U. nr 10 poz. 57/, a także to, czy właściciel domu wielomieszkaniowego może realizować swoje uprawnienia do lokalu użytkowego wyłącznie wtedy, gdy on lub osoby mu bliskie zamieszkają w tym domu lub został on oddany w najem lub bezpłatne użytkowanie na podstawie art. 33 ust. 3 prawa lokalowego.
Podejmując uchwałę Sąd Najwyższy miał na uwadze, co następuje:
Jednym z celów prawa lokalowego, deklarowanym we wstępie do tej ustawy, jest utrzymanie istniejących zasobów lokalowych w należytym stanie. Pełniejszemu spełnieniu tego celu służy - jak trafnie przyjął Naczelny Sąd Administracyjny - rozszerzenie możliwości realizowania uprawnień przez właścicieli budynków i lokali. Przy prawidłowo założonej przez ten Sąd wzajemnej korelacji art. 33 i art. 36 ust. 4 prawa lokalowego decydującego znaczenia nabiera istotne wyjaśnienie, czy ust. 3 pierwszego z tych przepisów może być odnoszony także do lokali użytkowych.
Jakkolwiek ma zastosowanie w sprawie stan prawny sprzed nowelizacji prawa lokalowego dokonanej w powołanej ustawie z dnia 24 lutego 1989 r. /por. jej art. 17/, to jednak wprowadzone nią zmiany mogą być pomocne przy wykładni istotnej dla okoliczności tej sprawy. Poprzednio mogła istnieć wątpliwość, czy art. 33 ust. 3 prawa lokalowego dotyczy /jak ust. 1 i 2/ jedynie lokali mieszkalnych, czy także użytkowych, mieszczących się w pojęciu samodzielnego lokalu zdefiniowanym w art. 5 ust. 3 prawa lokalowego Pomijając bowiem nawet wyraźny kierunek zmian wyrażających się m.in. w dodaniu w art. 29 ust. 1 punktu 3 a czy w skreśleniu art. 32 prawa lokalowego, w samym art. 33 ust. 3 prawa lokalowego dokonano zmiany /w art. 11 pkt 4/ przez dodanie regulacji odnoszącej się wyłącznie do lokalu mieszkalnego. Ustawodawca miał więc sposobność sprecyzowania, że także wstępna część tego przepisu odnosi się jedynie do takiego samodzielnego lokalu, który jest lokalem mieszkalnym.
Także i to, a nie tylko wykładnia gramatyczna, przemawia więc za uznaniem za trafne proponowanego w uzasadnieniu postanowienia NSA wniosku, że właścicielowi domu wielomieszkaniowego przysługuje prawo zajęcia lokalu użytkowego opróżnionego w tym domu.
Czyni to zbędnym w okolicznościach sprawy rozważanie dalszych wątpliwości podniesionych na tle art. 29 prawa lokalowego w aktualnym jego brzmieniu.
Choć zaskarżona do NSA decyzja wydana została w dniu 20 lutego 1989 r. powołano się w jej uzasadnieniu na art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 8 czerwca 1972 r. o wykonywaniu i organizacji rzemiosła /Dz.U. 1983 nr 7 poz. 40 ze zm./. Ubocznie więc jedynie należy wskazać, że ustawa ta z dniem 1 stycznia 1989 r. straciła moc /art. 53 pkt 11 i art. 54 ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej - Dz.U. nr 41 poz. 324/.