Obowiązek zapewnienia bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu uczniów, o którym mowa w art. 17 ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz 2572 ze zm.), gmina może wykonywać w ten sposób, że wyznaczy miejsca, z których uczniowie są przewożeni do szkoły, z tym że maijesca te nie mogą być w odległości od domu ucznia przekraczającej odległości określone w art. 17 ust. 1 tej ustawy.
Naczelny Sąd Administracyjny w składzie : Przewodniczący: sędzia NSA Roman Hauser Sędziowie NSA: Małgorzata Borowiec Jerzy Bujko (sprawozdawca) Małgorzata Jaśkowska Irena Kamińska (współsprawozdawca) Włodzimierz Ryms Marek Stojanowski Protokolant: asystent sędziego Łukasz Mazur z udziałem prokuratora Prokuratury Generalnej Lucjana Nowakowskiego po rozpoznaniu w dniu 9 grudnia 2013 r. na posiedzeniu jawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej wniosku Rzecznika Praw Dziecka o podjęcie na podstawie art. 264 § 2 w związku z art. 15 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r. poz. 270 ze zm.) uchwały mającej na celu wyjaśnienie: "Czy przepisy ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, regulujące obowiązek gminy zapewnienia dzieciom dojazdu do szkoły i przedszkola, zezwalają na realizację tego obowiązku przez wyznaczenie punktów zbiorczych oddalonych od miejsca zamieszkania tych dzieci, a w szczególności jak w tym kontekście należy interpretować zawarte w przepisach art. 14a i 17 przywołanej ustawy określenie "droga dziecka z domu do szkoły"?" podjął następującą uchwałę: 1. Obowiązek zapewnienia bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu uczniów, o którym mowa w art. 17 ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.), gmina może wykonywać w ten sposób, że wyznaczy miejsca, z których uczniowie są przewożeni do szkoły, z tym że miejsca te nie mogą być w odległości od domu ucznia przekraczającej odległości określone w art. 17 ust. 2 tej ustawy; 2. odmówić podjęcia uchwały w pozostałym zakresie. .
Rzecznik Praw Dziecka działając na podstawie przepisów art. 264 § 2 w związku z art. 15 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 2012 r. poz. 270 ze zm., dalej: P.p.s.a.) wystąpił z wnioskiem o podjęcie w składzie siedmiu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego uchwały wyjaśniającej treść przepisów prawnych, których stosowanie wywołało rozbieżność w orzecznictwie sądów administracyjnych, to jest art. 14a i art. 17 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.), przedstawiając zagadnienie prawne:
Czy przepisy ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, regulujące obowiązek gminy zapewnienia dzieciom dojazdu do szkoły i przedszkola, zezwalają na realizację tego obowiązku przez wyznaczenie punktów zbiorczych oddalonych od miejsca zamieszkania tych dzieci, a w szczególności jak w tym kontekście należy interpretować zawarte w przepisach art. 14a i 17 przywołanej ustawy określenie "droga dziecka z domu do szkoły"?
W uzasadnieniu Rzecznik wskazał na powstałe w orzecznictwie sądów administracyjnych rozbieżności na tle stosowania przepisów art. 17 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty dotyczące sposobu realizacji obowiązku gmin zapewnienia dojazdu do przedszkoli i szkół dzieciom realizującym obowiązek rocznego wychowania przedszkolnego oraz obowiązek szkolny. Zgodnie z art. 14a ust. 3 tej ustawy, jeżeli droga pięcioletniego dziecka z domu do najbliższego publicznego przedszkola, oddziału przedszkolnego w szkole podstawowej lub publicznej innej formy wychowania przedszkolnego przekracza 3 km, obowiązkiem gminy jest zapewnienie bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu dziecka lub zwrot kosztów przejazdu dziecka i opiekuna środkami komunikacji publicznej, jeżeli dowożenie zapewniają rodzice. Art. 17 ustawy o systemie oświaty reguluje natomiast obowiązki gmin względem dzieci realizujących obowiązek szkolny. Zgodnie z przepisem art. 17 ust. 3 w zw. z ust. 2 tej ustawy, jeżeli droga dziecka z domu do szkoły, w której obwodzie dziecko mieszka, przekracza 3 km (w przypadku uczniów klas I-IV szkół podstawowych) lub 4 km (w przypadku uczniów klas V i VI szkół podstawowych i uczniów gimnazjów), obowiązkiem gminy jest zapewnienie bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu lub zwrot kosztów przejazdu środkami komunikacji publicznej. Niezależnie od odległości do szkoły lub przedszkola gmina jest zobowiązana zapewnić transport lub zwrot jego kosztów dzieciom niepełnosprawnym, dzieciom z upośledzeniem umysłowym z niepełnosprawnościami sprzężonymi, z niepełnosprawnością ruchową i z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym (art. 14a ust. 4 i art. 17 ust. 3a ustawy).
Rzecznik Praw Dziecka wskazał, że na tle stosowania przytoczonych wyżej unormowań ujawniły się wątpliwości i rozbieżności w wykładni prawa, których wyrazem są wskazane orzeczenia wojewódzkich sądów administracyjnych i Naczelnego Sądu Administracyjnego. I tak, w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z dnia 15 lipca 2008 r., sygn. akt II SA/Ol 149/08 wyrażony został pogląd, że z art. 17 ust. 2 i 3 ustawy o systemie oświaty wynika, iż gmina jest zobowiązana zapewnić dowóz dziecka, jeżeli droga dziecka z domu (a nie z żadnego innego punktu) do szkoły przekracza określone w tych przepisach odległości. Wywiązanie się przez gminę z tego obowiązku może więc nastąpić tylko w przypadku, jeżeli zapewni ona dziecku dojazd z domu do szkoły lub zapewni mu zwrot kosztów dojazdu środkami komunikacji publicznej. W sprawie, w której zapadł omawiany wyrok, uczeń dojeżdżał do gimnazjum oddalonego od jego miejsca zamieszkania o 10 km, a najbliższy przystanek PKS-u był oddalony o około 3 km od jego domu. Wojewódzki Sąd Administracyjny uznał, iż nie stanowi wykonania przez gminę obowiązków wynikających z omawianych przepisów zwrot kosztów dojazdu autobusem PKS, który nie dojeżdża do miejscowości, w której zamieszkuje dziecko. W ocenie Sądu dziecko powinno być dowożone spod domu do szkoły, a odległości przewidziane w art. 17 ust. 2 ustawy nie mogą być traktowane jako dopuszczalna, maksymalna droga ucznia do przystanku autobusowego lub wyznaczonego punktu zbiorczego.