Naczelny Sąd Administracyjny po rozpoznaniu w dniu 1 lipca 2002 r. na rozprawie sprawy ze skargi Michała K. na decyzję Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 marca 2001 r. (...) w przedmiocie odmowy wpisu na listę aplikantów adwokackich postanawia:
I. Na podstawie art. 193 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i art. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym /Dz.U. nr 102 poz. 643 ze zm./ przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu następujące pytania prawne:
1/ czy przepis art. 58 pkt 12 lit. "j" ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze /Dz.U. nr 16 poz. 124 i nr 25 poz. 187, Dz.U. 1983 nr 5 poz. 33, Dz.U. 1986 nr 42 poz. 202, Dz.U. 1990 nr 36 poz. 206, Dz.U. 1995 nr 4 poz. 17, Dz.U. 1996 nr 77 poz. 367, Dz.U. 1997 nr 28 poz. 153, nr 75 poz. 471 i nr 141 poz. 943, Dz.U. 1998 nr 106 poz. 668, Dz.U. 1999 nr 75 poz. 853, Dz.U. 2000 nr 39 poz. 439 i nr 94 poz. 1037 oraz Dz.U. 2001 nr 98 poz. 1070/ jest zgodny z art. 17 ust. 1 w związku z art. 17 ust. 2 oraz art. 87 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej
2/ czy przepis art. 40 pkt 4 ustawy, o której mowa w pkt 1 jest zgodny z art. 2, art. 17 ust. 1 w związku z art. 17 ust. 2, art. 31 ust. 3, art. 32, art. 65 ust. 1 oraz art. 87 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie pozwalającym na ustalanie maksymalnej liczby członków izby adwokackiej, w tym liczby aplikantów adwokackich.
II. Zawiesić postępowanie przed Naczelnym Sądem Administracyjnym.
Uchwałą Okręgowej Rady Adwokackiej w K. z dnia 15 grudnia 2000 r. (...) odmówiono Michałowi K. wpisu na listę aplikantów Izby Adwokackiej w K. W uzasadnieniu powołano się na uzyskany przez niego wynik konkursu na aplikację oraz limit przyjęć wprowadzony uchwałą Zgromadzenia Izby Adwokackiej w Krakowie z dnia 15 kwietnia 2000 r. Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej w dniu 10 kwietnia 2001 r. postanowiło nie uwzględnić odwołania Michała K. Również Minister Sprawiedliwości decyzją z dnia 24 marca 2001 r. (...) odmówił wnioskodawcy wpisu na listę aplikantów adwokackich. Minister w uzasadnieniu decyzji stwierdził, że wolność wykonywania zawodu nie oznacza, że każdy może wykonywać zawód adwokata. Jest to uzależnione od przyjęcia kandydata w poczet korporacji adwokackiej oraz od potrzeb społecznych na tego rodzaju usługi. Dlatego art. 68 ust. 3 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. Prawa o adwokaturze, zwanej dalej Prawem o adwokaturze, wprowadza możliwość ograniczenia wykonywania zawodu. Korporacja, podejmując uchwałę w tym względzie, kieruje się koniecznością prawidłowego rozmieszczenia adwokatów w celu zapewnienia ludności należytej pomocy prawnej. Artykuł 40 pkt 4 Prawa o adwokaturze upoważnia zaś zgromadzenia izb adwokackich do określenia maksymalnej i minimalnej liczby członków izby. Istnieje więc współzależność między ilością adwokatów wykonujących zawód a ilością aplikantów. Stąd płynie uprawnienie zgromadzeń izb adwokackich do ustalania liczby przyjmowanych aplikantów adwokackich.
W dniu 27 czerwca 2001 r. Michał K. zaskarżył decyzję Ministra Sprawiedliwości do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Zarzucił jej, że utrzymała ona w mocy uchwałę Okręgowej Rady Adwokackiej rażąco naruszającą prawo. Zdaniem skarżącego została ona wydana także bez podstawy prawnej, w oparciu o akty wewnętrzne korporacji zawodowej. Naruszała tym samym art. 87, a także m.in. art. 17, art. 31 ust. 3, art. 32 oraz art. 65 ust. 1 Konstytucji RP. Uchwały korporacji nie należą bowiem do systemu źródeł prawa powszechnie obowiązującego wymienionych w art. 87 Konstytucji RP. Stąd nie mogą one kształtować praw i obowiązków osób nienależących jeszcze do samorządu. Z uwagi więc na brak przepisów prawa powszechnego określających zasady przeprowadzania konkursu, należy przy przyjmowaniu aplikantów stosować jedynie art. 65 ust. 1-3 Prawa o adwokaturze. W przeciwnym wypadku narusza się, zdaniem skarżącego, konstytucyjną zasadę swobody wyboru wykonywania zawodu. Wspomniana regulacja przekracza też uprawnienia samorządu określone w art. 17 Konstytucji, wprowadza pozaustawowe ograniczenia wolności konstytucyjnych, czym narusza art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz godzi w zasadę równości w związku z uzależnieniem przyjęcia kandydata od kryterium o charakterze względnym, jakim jest ustalenie z góry liczby osób, które zostaną przyjęte na aplikację adwokacką.
W odpowiedzi na skargę Minister wniósł o jej oddalenie. Podkreślił, że stosownie do art. 75a w związku z art. 68 ust. 3 i art. 40 pkt 4 Prawa o adwokaturze Okręgowa Rada Adwokacka decyduje o wpisie na listę aplikantów adwokackich po przeprowadzeniu konkursu. Daje to podstawę samorządom adwokackim do określenia liczby osób, które mogą być przyjęte w poczet aplikantów. W związku z tym, w oparciu o art. 58 pkt 12 lit. "j" Prawa o adwokaturze uchwalony został przez Naczelną Radę Adwokacką w dniu 19 czerwca 1999 r. uchwałą (...) regulamin, uzupełniony uchwałą (...) z dnia 30 września 2000 r. Zasady przeprowadzania konkursu były przy tym jednakowe dla wszystkich kandydatów. W ramach wprowadzonego limitu przyjęto osoby, które osiągnęły największą liczbę punktów.