Dnia 18 października 2017 r. Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: Sędzia NSA Zdzisław Kostka po rozpoznaniu w dniu 18 października 2017 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej zażalenia [...] Towarzystwa [...] w K. na postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 27 lipca 2017 r., sygn. akt IV SA/Wa 1198/14 w przedmiocie prawa pomocy w sprawie ze skargi [...] Towarzystwa [...] w K. na postanowienie Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska z dnia [...] marca 2014 r., nr [...] w przedmiocie odmowy wszczęcia postępowania administracyjnego postanawia: oddalić zażalenie.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie postanowieniem z 27 lipca 2017 r., sygn. akt IV SA/Wa 1198/14, odmówił skarżącemu [...] Towarzystwu [...] w K. przyznania prawa pomocy w zakresie częściowym obejmującym ustanowienie adwokata.
W złożonym na urzędowym formularzu wniosku o przyznanie prawa pomocy skarżące Towarzystwo wskazało, że nie posiada kapitału zakładowego, ani majątku, że w 2015 r. odnotowało stratę w wysokości 5.616,40 zł oraz że na rachunku bankowym posiada 109,24 zł. Wyjaśniło, że uchwałą z 11 czerwca 2014 r. ustalono wysokości składek członkowskich Towarzystwa opłacanych w cyklu miesięcznym w kwocie 5 zł dla osób pracujących, w kwocie 3 zł dla studentów i uczniów oraz w kwocie 1,50 zł dla emerytów, rencistów, osób bezrobotnych, a także innych osób pozostających w trudnej sytuacji życiowej. Składki opłacane w cyklu rocznym zostały ustalone w wysokości odpowiednio 50 zł, 25 zł i 12 zł. Składka rodzinna dla członków spokrewnionych w pierwszej linii została ustalona na kwotę 80 zł rocznie. Towarzystwo wyjaśniło, że w 2015 r. osiągnęło przychody z tytułu składek członkowskich w kwocie 1.119,20 zł oraz przychody z innych źródeł w kwocie 346,20 zł. Poniesione koszty wyniosły 7.081,56 zł, i złożyły się na nie koszty prowadzenia korespondencji i materiałów biurowych, opłaty sądowe i administracyjne, koszty wyjazdów służbowych środkami komunikacji publicznej i samochodami prywatnymi członków Towarzystwa oraz koszty operacji bankowych - 22,50 zł. Z nadesłanego wyciągu z rachunku bankowego wynikało, że saldo końcowe na rachunku bankowym Towarzystwa na dzień 12 września 2016 r. wynosiło 309,24 zł.
Sąd pierwszej instancji odmawiając skarżącemu przyznania prawa pomocy w zakresie częściowym stwierdził, że wnioskodawca nie uprawdopodobnił, że jest podmiotem, któremu przysługuje możliwość skorzystania z prawa pomocy. Sąd wyjaśnił, że przy tak określonym celu Towarzystwa, jakim jest prowadzenie działalności w zakresie ekologii, ochrony środowiska, dziedzictwa przyrodniczego i edukacji, i zasadach ich realizacji (przez "występowanie na prawach strony reprezentującej interes społeczny oraz interes prawny uzasadniony celami statutowymi w postępowaniach administracyjnych, procedurach związanych z planami zagospodarowania przestrzennego oraz procesach sądowych związanych z ochroną środowiska, w procesach inwestycyjnych oraz procedurach planistycznych"), członkowie powinni przewidywać, że ich skuteczne działanie będzie generować określone koszty. Tymczasem w tej sprawie skarżące Towarzystwo nie wykazało, że podjęło nie jakiekolwiek działania, lecz działania celowe zmierzające do zabezpieczenia środków finansowych na pokrycie kosztów postępowania sądowego. Skoro działalność Towarzystwa związana jest m.in. z występowaniem na drogę postępowań sądowych, to wiąże się ona także z obowiązkiem uiszczania kosztów postępowania sądowego. Towarzystwo powinno więc wziąć pod uwagę swój udział w postępowaniach sądowych i zgromadzić na ten cel odpowiednie środki np. w formie składek członkowskich na odpowiednio wysokim poziomie. Z obowiązku tego nie zwalnia fakt, że Towarzystwo nie zdecydowało się podjąć uchwały w przedmiocie obowiązku uiszczania składek członkowskich w wysokości adekwatnej do szeroko zakreślonych w statucie form działalności. Sąd wskazał, że statut Towarzystwa zakłada obowiązek brania udziału przez członków zwyczajnych w działalności Towarzystwa i w realizacji jego celów oraz obowiązek regularnego opłacania składek przez tych członków. Zdaniem Sadu, nic nie stoi więc na przeszkodzie, aby członkowie Towarzystwa celem prowadzenia postępowania sądowoadministracyjnego, zebrali środki konieczne do opłacenia wpisu sądowego. Ponieważ skarżące Stowarzyszenie nie korzysta z żadnej możliwości zdobycia środków finansowych, nie może skutecznie żądać pokrycia kosztów postępowania przez Skarb Państwa. Przyznanie skarżącemu prawa pomocy w sytuacji rezygnacji z podjęcia uchwały w przedmiocie obowiązku uiszczania składek członkowskich na odpowiednio wysokim poziomie adekwatnym do szeroko zakreślonych w statucie form działalności, stanowiłoby de facto przeniesienie ciężaru prowadzenia działalności statutowej Towarzystwa na Skarb Państwa, podczas gdy Stowarzyszenie powinno było co do zasady we własnym zakresie zabezpieczyć środki na swoją działalność, w tym na występowanie do sądów administracyjnych z pismami, które podlegają opłacie sądowej. Stowarzyszenie nawet o niewielkiej liczbie członków i o niskich dochodach, musi liczyć się z trudną sytuacją w prowadzeniu działalności, dla której zostało utworzone i podjąć odpowiednie kroki w kierunku uzyskania majątku. Sąd uznał, że skarżące Towarzystwo pominęło całkowicie istotę działania stowarzyszeń, która opiera się na samodzielności i przejawia się między innymi w oparciu działalności na własnym majątku. Majątek ten, zgodnie z § 25 pkt 1 statutu Towarzystwa, powstaje ze składek członkowskich, darowizn, spadków, zapisów, środków pochodzących z ofiarności publicznej lub ze sponsoringu, dotacji, subwencji, udziałów i lokat. Jeżeli założyciele Towarzystwa, przyjmując cele swojej działalności są świadomi, że nie posiadają, ani też nie będą w stanie zdobyć środków na jej prowadzenie, to powstaje pytanie o cel działania takiej organizacji. Zdaniem Sądu, w tej sprawie jest to o tyle istotne, że z analizy oświadczeń Towarzystwa, jak również dokumentów znajdujących się w aktach sprawy wynika, że Towarzystwo od samego początku miało świadomość, że nie będzie w stanie podołać kosztom własnej działalności, tym bardziej, gdy weźmie się pod uwagę kwotę 5.325,25 zł wskazaną w sprawozdaniu finansowym z działalności Towarzystwa w roku 2015 r. wydatkowaną na przejazdy członków Towarzystwa samochodami prywatnymi na wizje terenowe, to koszty te w znacznej mierze generowane są przez samych członków Towarzystwa przy ustalonej maksymalnej miesięcznej składce członkowskiej 5 zł lub rocznej 50 zł. Sąd dodał również, że argumentacja wniosku wskazuje, że członkami Towarzystwa są osoby, które nie mając środków na realizację celów określonych w statucie, konsekwentnie dążą do stworzenia sytuacji, w której działalność Towarzystwa realizowana będzie z budżetu Państwa.