Zarządzenie Ministra Finansów z dnia 4 marca 1994 r. w sprawie częściowego zaniechania poboru niektórych podatków i innych należności, do których stosuje się przepisy o zobowiązaniach podatkowych oraz warunków tego zaniechania /M.P. nr 18 poz. 137/ jest niezgodne z art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 1980 r. o zobowiązaniach podatkowych /t.j. Dz.U. 1993 nr 108 poz. 486 ze zm./ i z art. 56 ust. 2 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym /Dz.U. nr 84 poz. 426 ze zm./.
Punktem wyjścia dla dokonania przez Trybunał Konstytucyjny oceny zgodności zarządzenia Ministra Finansów z dnia 4 marca 1994 r. w sprawie częściowego zaniechania poboru niektórych podatków i innych należności, do których stosuje się przepisy o zobowiązaniach podatkowych oraz warunków tego zaniechania /M.P. nr 18 poz. 137/ z art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 1980 r. o zobowiązaniach podatkowych są kryteria legalności, przewidziane w art. 56 ust. 2 Małej Konstytucji.
Stosownie do tego przepisu zarządzenie jest aktem prawnym wydawanym "w celu wykonania ustaw" i "na podstawie udzielonych w nich upoważnień". Jak ustalono w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego konstrukcja zarządzenia jako aktu wykonawczego wobec ustawy jest zdeterminowana trzema warunkami. Są to:
1) warunek wydania zarządzenia na podstawie wyraźnego, to jest nie opartego tylko na domniemaniu ani na wykładni celowościowej, szczegółowego upoważnienia ustawy w zakresie określonym w upoważnieniu,
2) warunek wydania zarządzenia w granicach upoważnienia ustawy i w celu jej wykonania,
3) warunek niesprzeczności treści zarządzenia z normami Konstytucji RP, a także z wszystkimi obowiązującymi aktami ustawodawczymi, które w sposób bezpośredni bądź pośredni regulują materie będące przedmiotem zarządzenia.
Warunki te przełożone na normy prawne, oznaczają odpowiednio: zakaz wydawania zarządzeń bez upoważnienia ustawowego /bez podstawy w ustawie/, zakaz wydawania zarządzeń nie będących aktami wykonującymi ustawę oraz zakaz wydawania zarządzeń sprzecznych z Konstytucją i obowiązującymi ustawami. Naruszenie choćby jednego z tych warunków może powodować zarzut niezgodności zarządzenia z ustawą.
Badając zarządzenie Ministra Finansów z dnia 4 marca 1994 r. w sprawie częściowego zaniechania poboru niektórych podatków i innych należności, do których stosuje się przepisy o zobowiązaniach podatkowych oraz warunków tego zaniechania Trybunał Konstytucyjny stwierdził, iż nie budzi wątpliwości to, że treść postanowień w nim zawartych w rzeczywistości odnosi się do zaległych podatków i innych należności, do których stosuje się przepisy o zobowiązaniach podatkowych i że przepisy te są w istocie formą prowadzącą do umorzenia tych zaległości. W par. 1 zarządzenia mowa jest o należnościach budżetowych, które w swej treści są zaległymi daninami. Natomiast w par. 5 mówi się już wprost o "zaległościach". Nie ma zatem wątpliwości, że zarządzenie dotyczy świadczeń o takim właśnie charakterze, a nie podatków, których termin płatności jeszcze nie minął i o których jest mowa w art. 8 ustawy o zobowiązaniach podatkowych.
Analizując ustawę o zobowiązaniach podatkowych TK ustalił co następuje.
Zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy, Minister Finansów może zarządzić zaniechanie w całości lub w części ustalenia zobowiązań podatkowych i poboru podatków w wypadkach gospodarczo lub społecznie uzasadnionych, a także gdy wymagają tego inne szczególne okoliczności.