Uzasadnienie strona 14/14

Zasadnicze elementy tego typu unormowania, jako że chodzi o prawa i obowiązki organu administracji i obywatela w ramach publicznoprawnego stosunku ubezpieczenia społecznego i w powiązaniu ze stosunkiem publicznoprawnym dotyczącym prawa do zasiłków, musiałyby jednak być zawarte w przepisach rangi ustawowej. Tego wymaga, zgodnie z utrwaloną doktryną konstytucyjną, przyjętą także w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, zasada prymatu ustawy w porządku prawnym i wyłączności ustawy w regulowaniu wzajemnych praw i obowiązków między władzą a obywatelem, jako jedna z zasad demokratycznego państwa prawnego. Ewentualna regulacja prawna powinna przy tym precyzyjniej niż zaskarżony przepis regulować ewentualną zasadę kompensowania świadczeń zasiłkowych i składek na ubezpieczenie społeczne, określając zasady i tryb stosowania tej konstrukcji w sposób gwarantujący ochronę zarówno interesu publicznego, jak i słusznych interesów obywatela.

Chybione jest wskazanie Prokuratora Generalnego na art. 23 ustawy o zasiłkach jako argumentu za legalnością par. 10 rozporządzenia wykonawczego. Powołany przepis ustawy określa zasadę wzajemnych rozliczeń między pracodawcami, dokonującymi wypłaty zasiłków dla swoich pracowników /art. 20 ust. 1 pkt 1/ i jednocześnie płacącymi za nich składki ubezpieczenia społecznego do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, a tym Zakładem, oraz - analogicznie - między rejonowymi urzędami pracy a ZUS z tytułu zasiłków rodzinnych i opiekuńczych wypłacanych przez te urzędy bezrobotnym /art. 20 ust. 1 pkt 3/ oraz opłacanych przez te urzędy składek ubezpieczenia społecznego za bezrobotnych. Pozostaje to w związku z unormowaniem zawartym w par. 2 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 31 marca 1995 r. w sprawie szczegółowych zasad finansowania wydatków na zasiłki rodzinne i pielęgnacyjne /Dz.U. nr 41 poz. 213 ze zm./, w myśl którego Zakład Ubezpieczeń Społecznych dysponuje środkami budżetowymi na zasiłki rodzinne i pielęgnacyjne w zakresie dotyczącym m.in. zarejestrowanych bezrobotnych i osób podlegających ubezpieczeniu społecznemu pracowników. Art. 23 ustawy o zasiłkach nie stanowi natomiast podstawy do wprowadzania w drodze aktów podustawowych analogicznych rozliczeń między obywatelem zobowiązanym do płacenia składek na ubezpieczenie społeczne we własnym imieniu i na własny rachunek, jednocześnie uprawnionym do zasiłku rodzinnego lub opiekuńczego a Zakładem Ubezpieczeń Społecznych bądź Kasą Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. Przeciwnie, skoro ustawodawca uznał tego rodzaju rozliczenia kompensacyjne, nie dotyczące przecież bezpośrednio praw i obowiązków obywatela - zasiłkobiorcy, za przedmiot wymagający regulacji rangi ustawowej, to tym bardziej nie można przypisywać mu woli uregulowania spraw, o którym mowa w zakwestionowanym paragrafie - dotyczących bezpośrednio sfery praw i obowiązków obywateli - w przepisach rangi podustawowej.

Na marginesie należy zauważyć, że kompensacja świadczeń z tytułu składek i zasiłków, pod pewnymi warunkami, możliwa jest już de lege lata w działalności Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego - na podstawie art. 82 ust. 2 powołanej ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Przepis ten pozwala, w celu obniżania kosztów administracyjnych poboru składek przez Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i wypłaty przez nią świadczeń, stosować premie dla rolników "z tytułu wyrażenia zgody na pobór składki lub wypłatę świadczenia w sposób prowadzący do obniżenia kosztów poboru albo wypłaty". Na tej podstawie można stosować w szczególności rozważaną tu kompensację. Skoro istnieje podstawa rangi ustawowej do tego rodzaju kompensacji dokonywanej przez organ ubezpieczenia społecznego za zgodą podlegającego ubezpieczeniu obywatela i za swego rodzaju odpłatnością na jego rzecz, to tym bardziej musi istnieć upoważnienie ustawowe do kompensacji dokonywanej z urzędu i nieodpłatnie.

Bez znaczenia przy ocenie zaskarżonego przepisu są natomiast argumenty, które Rzecznik Praw Obywatelskich opiera na regulacji potrącenia ustawowego w kodeksie cywilnym. Składki na ubezpieczenie społeczne oraz zasiłki rodzinne i opiekuńcze, jako świadczenia publicznoprawne, nie podlegają kodeksowi cywilnemu, a ich wzajemna kompensacja może być uregulowana ustawowo w sposób specyficzny, przy zachowaniu jednak zasad demokratycznego państwa prawnego realizującego zasady sprawiedliwości społecznej.

W obecnym stanie sprawy niewątpliwe jest zatem, że par. 10 rozporządzenia wykonawczego w istotny sposób wykracza poza upoważnienie zawarte w art. 34 ustawy o zasiłkach, tym samym naruszając art. 56 ust. 3 /obecnie: ust. 2/ Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. Przedwczesna byłaby natomiast ocena z punktu widzenia zasad wyrażonych w art. 1 pozostawionych w mocy przepisów konstytucyjnych, skoro unormowanie ustawowe, które mogłoby podlegać takiej ocenie, jeszcze nie istnieje.

Z tych wszystkich względów Trybunał Konstytucyjny orzekł jak w sentencji.

Strona 14/14
Inne orzeczenia sądu:
Trybunał Konstytucyjny