Administracyjne postępowanie, Gospodarka gruntami, Wywłaszczanie nieruchomości
Uzasadnienie strona 11/11

Orzeczeniu o niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów nie stoi na przeszkodzie to, że według stanu prawnego obowiązującego w dniu wydania niniejszego orzeczenia rozpatrywane roszczenia "uwłaszczeniowe" wygasły z dniem 31 grudnia 1995 r. - na mocy art. 88a ust. 4 ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości lub art. 2c ust. 5 ustawy o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości. Pozostawiając na boku problem restytucji z mocą wsteczną owych roszczeń przez ogłoszenie w cyt. Dzienniku Ustaw z dnia 18 stycznia 1996 r. noweli z dnia 22 grudnia 1995 r. /której Trybunał Konstytucyjny w niniejszej sprawie w ogóle nie oceniał/ należy podkreślić, że - nawet gdyby nastąpiło ich definitywne wygaśnięcie z dniem 31 grudnia 1995 r. - owo wygaśnięcie nie byłoby kwalifikowane jako równoznaczne z utratą mocy obowiązującej zaskarżonych przepisów, która w myśl art. 4 ust. 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym powodowałaby umorzenie postępowania w niniejszej sprawie. Istotne jest nie tylko to, że żaden z zaskarżonych przepisów nie uległ formalnej derogacji, lecz także to, że przepisy art. 88a ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości oraz art. 2c ustawy o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości będą nadal stosowalne - także do stosunków prawnych ukształtowanych przez czynności prawne dokonane na ich podstawie do dnia 31 grudnia 1995 r., jak długo stosunki te nie ulegną "wyczerpaniu". Jeżeli zaskarżone przepisy utracą moc w wyniku niniejszego orzeczenia, to będzie to wywierać skutki praktyczne nie tylko na przyszłość - w sensie usunięcia podstaw prawnych dla nowych rozporządzeń majątkowych na zasadach określonych w zakwestionowanych przepisach, lecz także będzie mieć istotne znaczenie przy ocenie ważności czynności prawnych dokonanych w czasie obowiązywania tych przepisów /także do dnia 31 grudnia 1995 r./ oraz zaistniałych skutków tych czynności. Pozbawienie zaskarżonych przepisów mocy obowiązującej w wyniku niniejszego orzeczenia będzie przesłanką wzruszenia trwających nadal skutków wadliwego - dokonanego na podstawie przepisów ustawowych niezgodnych z Konstytucją - nabycia prawa użytkowania wieczystego i prawa własności. Zasada ochrony praw słusznie nabytych nie będzie mieć w takim wypadku zastosowania, jako że nie może być uznane za słuszne nabycie prawa majątkowego na podstawie przepisu, którego niekonstytucyjność polega na uprzywilejowaniu nabywcy kosztem majątku gmin wbrew zasadom sprawiedliwości społecznej. Zaspokojenie kwestionowanych roszczeń "innych osób prawnych" następowało bądź na drodze umowy, bądź w trybie sądowym /art. 64 Kc w związku z art. 1047 par. 1 Kpc/. W tym drugim wypadku - w razie utraty mocy obowiązującej zaskarżonych przepisów z powodu ich niekonstytucyjności - wzruszenie prawomocnego wyroku sądowego będzie możliwe w trybie wznowienia postępowania na podstawie art. 31 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym.

Żaden wyraźny przepis nie reguluje natomiast skutków utraty mocy prawnej przepisu ustawy z powodu jego niekonstytucyjności w odniesieniu do czynności cywilnoprawnych /w tym umów/ uprzednio dokonanych na podstawie tego przepisu; nie ulega jednak wątpliwości, że ma tu zastosowanie sankcja nieważności z art. 58 par. 1 Kc. Sprzecznością z ustawą, o której mowa w tym przepisie kodeksu, jest bowiem w szczególności sprzeczność z Konstytucją jako ustawą zasadniczą, w razie zaś kolizji między dyspozycją normy zawartej w ustawie zwykłej a dyspozycją normy konstytucyjnej zgodność z tą pierwszą nie sanuje sprzeczności z tą drugą jako normą hierarchicznie wyższą. Wprawdzie należy przyjmować domniemanie zgodności obowiązujących ustaw z Konstytucją, jednak przez pozbawienie przepisu ustawowego mocy obowiązującej wskutek orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o jego niezgodności z Konstytucją domniemanie to zostaje wzruszone, i to niejako ex tunc, co przesądza o nieważności tych czynności cywilnoprawnych, które wcześniej zostały dokonane na podstawie niekonstytucyjnego przepisu ustawy zwykłej, a których dokonanie byłoby oczywiście niedopuszczalne, gdyby przepis o takiej treści w chwili dokonania czynności nie obowiązywał. Nieważność czynności cywilnoprawnej może być ustalona w szczególności wyrokiem sądowym w trybie art. 189 Kpc.

Na rzecz przedstawionego wyżej rozumienia art. 58 par. 1 Kc przemawia dodatkowo argument systemowy z art. 31 ust. 1 ustawy o TK. Skoro ustawodawca przewiduje możliwość unicestwienia skutków materialnoprawnych prawomocnego orzeczenia sądowego z powodu niekonstytucyjności podstawy prawnej tego orzeczenia, to nie ma żadnych racji, dla których zasadniczo odmiennie - jako bardziej trwałe czy niepodważalne - miałyby być traktowane wywołane na tej samej /wadliwej/ podstawie prawnej i identyczne co do treści skutki czynności pozasądowej /np. Umowy/. Zastosowanie powyższych rozwiązań /na zasadach ogólnych/ prowadziłoby po prostu do przywrócenia stanu poprzedniego. Ustawodawca mógłby jednak również rozważyć ewentualne ustanowienie, w ramach przysługującego mu władztwa do stanowienia prawa zgodnie z celami politycznymi i gospodarczymi, szczególnych rozwiązań o charakterze przejściowym, które określałyby inny sposób dostosowania stosunków ukształtowanych na podstawie art. 88a ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości i art. 2c ustawy o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości do wymagań konstytucyjnych.

Strona 11/11