1) Art. 1 pkt 13 w związku z art. 5 ustawy z dnia 22 grudnia 1995 r. o zmianie ustawy o finansowaniu gmin /Dz.U. nr 154 poz. 794/ w zakresie, w jakim nałożył na gminy obowiązek wpłat z przeznaczeniem na zwiększenie subwencji ogólnej dotyczącej roku 1996, jest niezgodny z art. 1 przepisów konstytucyjnych pozostawionych w mocy na podstawie art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym /Dz.U. nr 84 poz. 426 ze zm./, ponieważ narusza zasady demokratycznego państwa prawnego, a w szczególności zasadę zaufania do państwa i do stanowionego przezeń prawa; 2) Art. 1 pkt 13 powołanej w pkt 1 ustawy z dnia 22 grudnia 1995 r. w pozostałym zakresie jest zgodny z art. 1 cytowanych wyżej przepisów konstytucyjnych i nie jest niezgodny z art. 3 i art. 67 ust. 2 przepisów konstytucyjnych oraz z art. 73 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym.
Ponadto Trybunał Konstytucyjny postanawia umorzyć postępowanie w części dotyczącej art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 1995 r. o zmianie ustawy o finansowaniu gmin.
1) samorząd terytorialny jest instytucją konstytucyjną. Ustawodawca konstytucyjny nie tylko nakazał utworzenie samorządu terytorialnego i usytuowanie go w systemie sprawowania władzy, lecz ponadto określił podstawowe zasady prawne, na jakich powinien się opierać jego ustrój i funkcjonowanie, niezależnie od potrzeby konkretyzacji tych zasad i ich ewentualnego uzupełnienia w drodze ustawodawstwa zwykłego /uchwała TK z dnia 27 września 1994 r., W 10/93, OTK 1994 cz. II poz. 46/;
2) punktem wyjścia dla rozważenia ustrojowej pozycji samorządu terytorialnego jest sformułowana w art. 5 przepisów konstytucyjnych zasada, że Rzeczpospolita Polska gwarantuje udział samorządu terytorialnego w sprawowaniu władzy. Z zasady tej wynika zobowiązanie państwa do stworzenia prawnych przesłanek uczestniczenia samorządu terytorialnego w sprawowaniu władzy państwowej. W ten sposób ustawodawca konstytucyjny ustanowił prawonopozytywne podstawy działania samorządu terytorialnego i włączył go w struktury sprawowania władzy w demokratycznym państwie prawnym, a tym samym odmówił mu przymiotu władzy suwerennej, o innym niż prawo stanowione przez to państwo - źródle władzy publicznej /W 10/93/;
3) obecnie zasada z art. 5 - na płaszczyźnie ustawodawstwa konstytucyjnego - znajduje pełniejsze rozwinięcie i dopełnienie w postanowieniach Małej Konstytucji w jej rozdziale 5: Samorząd terytorialny.
Unormowanie zawarte w Małej Konstytucji określa pozycję ustrojową samorządu terytorialnego i stanowi /art. 70 i następne/, iż samorząd jest podstawową formą organizacji lokalnego życia publicznego, określa istotę funkcji samorządu, kwestie wyborów samorządowych i referendum lokalnego, w szczególności zaś problematykę mienia komunalnego oraz dochodów jednostek samorządu terytorialnego /W 10/93, orzeczenie z dnia 18 stycznia 1993 r. K 9/93, OTK 1994 cz. I poz. /;
4) istotą wprowadzenia samorządu terytorialnego w 1990 r. /co znalazło potem stosowne potwierdzenie we wspomnianych już przepisach Małej Konstytucji/ było wyraźne rozdzielenie władzy centralnej i szczebla gminnego. Gmina /samorząd terytorialny/ stała się podmiotem konstytucjnych praw i obowiązków, partnerem władzy centralnej, obowiązanym do współdziałania w imię interesu ogólnego, ale zachowującym własną podmiotowość i prawo do ochrony własnych interesów /orzeczenie z dnia 4 października 1995 r. K 8/95, OTK ZU 1995 nr 2 poz. /.
Konstytucyjne prawa i obowiązki samorządu terytorialnego ukształtowane zostały przede wszystkim w oparciu o zasadę jego samodzielności. Oznacza to, że jednostki samorządu terytorialnego wykonując zadania publiczne uczestniczą, w zakresie określonym przez ustawodawcę, w sprawowaniu władzy państwowej w granicach przyznanej im przez prawo i prawem chronionej samodzielności. Mimo wątpliwości związanych z zastąpieniem jasnych sformułowań dotychczasowych przepisów mocy konstytucyjnej zawierających wyraźną zasadę samodzielności gminy i ochrony sądowej tej samodzielności /art. 44 Konstytucji w brzmieniu noweli z dnia 8 marca 1990 r./ mniej wyraźnymi przepisami Małej Konstytucji, Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że również obecnie na gruncie prawa pozytywnego występuje konstytucyjna zasada samodzielności gminy. Zasada ta daje się bowiem wyprowadzić z obecnie obowiązujących przepisów Małej Konstytucji, a najogólniejszej przesłanki do sformułowania tej zasady dostarcza samo konstytucyjne pojęcie samorządu terytorialnego /art. 70 i art. 71 Małej Konstytucji oraz art. 5 przepisów konstytucyjnych utrzymanych w mocy przez Małą Konstytucję/.